Bölüm 4: Tüzel kişilerin sır perdesini aralama: Şirketleri araştırırken veri tabanlarını, alan adı kayıtlarını ve halka açık diğer bilgileri kullanmak

Her şeyin, şirketlerin, kişilerin kanunsuz ve yasadışı aktivitelerini ve bağlantılarını ortaya çıkarmak için kullanılabilecek sistematik kanıt niteliği taşıyan bir resmi belgesi vardır. Mühim olan bunu bulabilmek.

Geçtiğimiz günlerde, Araştırmacı Gazetecilik Merkezi Afrika Ağı (ANCIR) Birleşik Krallık merkezli yönetici Renwick Haddow tarafından kontrol edilen küresel Ponzi entrikasını araştırdı. Haddow, Capital Organisation isimli bir kuruluşun en tepesindeki isimdi. Bu kuruluş otuzdan fazla paravan şirketi kullanarak hileli yatırımlarla beş yıl içinde 180 milyon dolardan fazla satış gerçekleştirdi.

Bu birbirleriyle bağlantılı kuruluşlardan meydana gelen küresel bir ağdı ve bizim kuruluşumuzun bunu ortaya çıkarmak için sadece 500 dolarlık bir bütçesi vardı. Bu bütçenin tamamı Sierra Leone'deki gazetecilere harcanarak bu üç kağıtla bağlantılı çiftlikleri ziyaret etmeleri, bölge insanlarıyla tanışmaları ve ilgili bakanlıklardan belgeleri bulmaları istendi. Finansal kayıtları da içeren hikayenin geri kalanı için sıfır bütçemiz vardı.

Peki, bu dolandırıcılığı nasıl ortaya çıkardık? Veritabanı, şirket broşürleri, mahkeme kayıtları ve diğer açık kaynakları içeren kayıtları bulup takip ederek. Elde ettiğimiz bütün kanıtlar burada mevcut ve bütün araştırmayı World Policy Dergisi'nin Bahar 2015 sayısında okuyabilirsiniz: “Catch and Release”.

Bir sahtekarlığın anatomisi

Dolandırıcılar, paravan şirketleri Birleşik Krallık'taki emekliler başta olmak üzere, yatırım yapmak isteyen kişilere, uzak yerlerdeki sahte yatırımları satmak için kullandılar.

Bu sözde yatırımlar, tarımdan (çiftlik üretimi palmiye yağları, pirinç, kakao ve buğday) madene (altın, platin, elmas) hatta mülklere, su tıkama harcına, İnternet Telefon Servisine ve daha pek çok şeye uzanıyordu. Özellikle yatırımcılara paralarını kârlarıyla birlikte tazmin etme sözü vererek garantili çıkış stratejileriyle birlikte yüksek getiri sözü veriliyordu.

Adları Agri Firma, Capital Carbon Credits ve Voiptel International olan paravan kuruluşların çalışanlarının, banka hesapları, ofisleri ve gerçek işletmeler için zorunlu olan diğer şeyleri yoktu. Bunun yerine, Haddow ve ekibi parayı finansal tahsilat yapan kurumlara (financial receiving agents) aktarıyordu, onlar da Kıbrıs gibi vergi cenneti olan yerlerde hesap açıyordu. Son para havalesi ise Britanya Virjin Adaları'ndaki Rusalka ve Glenburnie Yatırım gibi şirketlere yapıldı.

Bu paravan kuruluşlar düzenlenmemiş ya da İngiltere Mali Piyasaları Kontrol Dairesi tarafından biraz düzenlenmiş yatırım planlarını teşvik ettiler. Bu yatırımlar, Capital Alternatives, Velvet Assets, Premier Alternatives, Able Alternatives ve başka isimlerdeki uydurma borsacılar tarafından pohpohlandı. Bu kuruluşlar Birleşik Krallık merkezliydi ve en sonunda tüm dünyaya yayılarak Gibraltar'dan Dubai'ye kadar genişledi. Kısa dönemli sanal ofislerden daha fazlası değillerdi. Çoğu aynı telefonu ve adresi paylaşıyordu.

Sahteciliğin ön cephesinde, çoğu kez yeni yatırım olarak sattıkları şeyden yüzde 25 ila 40 oranında komisyonla teşvik edilen vicdansız satış acenteleri vardı. Geri kalanı ise, Renwick Haddow, Robert McKendrick gibi mimarların ve diğer kilit aktörlerin özel offshore hesaplarına "yatırım düzenleme ücretleri" olarak aktarılıyordu.

Belgeleri takip edin

Soruşturmanın en önemli yönü, ilgili soruları araştırmak, dinlemek ve sormaktır. Ancak sorular sormak bağlam gerektirir ve doğru kaynakları dinlemek hikayenin temelini bulmak demektir. Veriler, açık ya da başka türlü olsa da, iyi araştırmaların yerini asla tutamaz. Günümüzde iyi bir araştırma yapmak için, bilginin nerede ve nasıl bulunabileceği, bilgiye nasıl erişileceği ve bilginin nasıl geliştiğinin iyi bilinmesi gerekir.

Mahkeme belgeleri bize, bu aldatmadaki bazı insanların ve kuruluşların ilk kez araştırılmadığını gösterdi. Söz konusu mahkeme belgelerine bakıldığında, ister kolektif isterse bireysel bir dolandırıcılık olsun, sorunun yalnızca küçük bir kısmına odaklanılmıştı. Ancak genellikle süreç içerisinde deliller ortaya çıkar ve bazen aksine kanıt gösterilecek bir şey bulunmaz.

Finansal tahsilat ajansları, brokerler, denetçiler, ofislerin fiziki bilgileri ve görünüşte bağımsız olan şirketler arasındaki detaylı bağlantıları gösteren bir liste hazırlayarak kuruluş broşürleri oluşturduk.

Çalışmalarımızda, bireysel ve kurumsal yönetcilerin aranabileceği Duedil gibi ücretsiz kamuya açık veritabanlarını kullandık. Bu araç bir yöneticinin dahil olduğu şirketlerin -faal ya da dağılmış- sayısını belirlemeye yardımcı olur. Ayrıca, bu araç diğer önemli bilgileri de içerir: hissedarlar, kayıtlı ofisler ve emekli ve mevcut çalışanların bir zaman çizelgesini gösterir. Ayrıca, önceki kişisel ve kurumsal bağlantıları araştırmak için LinkedIn kullandık.

Duedil gibi bazı serbest kaynaklar, bu soruşturmada Birleşik Krallık'a bağlı şirketler için iyi sonuç verdi. Companies House, Orbis ve diğer kurumsal veri siteleri ile araştırmanın belirli yönlerini takip ettik. Tüm bunlara gazetecilere ücretsiz olarak sunduğumuz Investigative Dashboard'tan ulaşılabilir. Panel, kişi ve işletmeler hakkında bilgi arayabileceğiniz 120 ülke çapında, 400'den fazla çevrimiçi veritabanına bağlantı sağlar.

Araştırmacı Gazetecilik Merkezi Afrika Ağı, Panel'in Afrika departmanının koordinasyonunda rol oynuyor. Diğer bölgelerin aksine, Afrika ülkeleri genellikle sayısallaştırılmış veya elektronik olarak erişilebilir verilere sahip değil. Bu yüzden, ülkedeki araştırmacılara eğitim veriyor ve sahaya çıkarıyoruz yani sadece güncellenmiş ve doğru kurumsal, arazi, mahkeme verilerini sağlamıyoruz. Aynı zamanda verilerin fiziksel olarak elde edilmesini sağlamak için kritik yerleri ziyaret ediyor, basit mülakatlar yapıyor ve ilgili fotoğrafları topluyoruz.

Veritabanları ile birlikte, ağa bağlı web sitelerinin oluşturulma tarihini ve sahiplik bilgilerini belirlemek için mümkün olduğunca Whois alan adı aramalarını kullandık. Ardından, web sitelerinin iletişim bilgilerini, broker ve paravan kuruluşlar için kurumsal veritabanlarından elde ederek oluşturduğumuz listeyle karşılaştırdık. Belirleyici arama kelimelerini kullanarak, internetteki çeşitli dosyalardaki belirli isimler, şirketler ve ürünler hakkında bilgi sahibi olduk. Ayrıca, bu ağ içerisinde tanımlanan insanlara ve şirketlere ilişkin haberleri de araştırdık. Kısa bir süre içerisinde bu kişilerin bağlantıları arasında katiller, para aklayıcıları ve benzeri kişiler olduğunu keşfettik.

Soruşturmanın bir parçası olarak, ilgili şirketler ve bireylerle bağlantı kurmamızı ve e-posta iletişiminde bulunmamızı sağlamak için sosyal medyada kukla profiller oluşturduk. Dolandırıcılık hakkında ilk elden bilgi alabilmek için potansiyel yatırımcı rolüne büründük.

Haberleştirmenin kritik noktasını şahsen yaptık. Sierra Leone'nin hikayenin odak noktası olduğu netleşince, ülkedeki araştırmacılardan Silas Gbandia'nın güvenliğini sağlamak için Batı Afrika Açık Toplumu'ndan (OSIWA) 500 dolarlık yardım aldık. Gbandia, arazi kiralarının doğru bir şekilde girilip girilmediğini fiziksel olarak iki kez kontrol etti, eğer girilmemişse hangi bölümlerin veya durumların hariç tutulduğunu araştırdı.

Hikayedeki çoğu yatırımcı, arazi kiralamasının meşru olduğunu farz ediyordu. Yine de her durumda, yatırımcılar tarafından devredilme hakkı yasal değildi. Bazı arazi kiralama işlemleri Sierra Leone resmi siciline girilmedi ve bu nedenle meşru değildi (palmiye yağı ile ilgili olanlar gibi). En az bir arazi kiralaması tamamen sahtekârlıkla yapılmıştı; diğerleri kısmen meşruydu. Kayıtlı arazi kiralamalarını tespit etmek için ülkedeki araştırmacıların kullanılmasından daha değerli bir şey olamazdı.

ANCIR'ın ücretsiz bir servisi olan sourceAfrica'yı dikkatli bir şekilde toplanarak ve güvenilir kaynaklardan gönderilen kritik belgelere açıklama yapmak, redaksiyon yapmak ve yayınlamak için kullandık.

Son olarak, toplanan tüm bilgilerle birlikte, kanıtlarımıza "çapraz inceleme" yapması için Güney Afrika savcısı Heinrich Böhmke ve ANCIR'ın bünyesinde bir uzman ile bağlantı kurduk. Bu, Böhmke'nin yasal dünyadan çekildiği ve araştırmacı gazeteciliğe uyarlandığı bir süreç oldu. Kanıtların, kaynakların, röportajların içerisinde yanlılık, çelişkiler, tutarlılık ve olasılıklar aradık. Gazetecilere yönelik çapraz kontrol yapabilmeleri için ayrıntılı bir kılavuz burada mevcut. (Böhmke ile birlikte, birden fazla elektronik kaynaktan ve belgeden meta verilerin alınmasına yardımcı olmak için ANCIR'in kendi teknoloji uzmanı Giovanni Pellerano'yla çalıştık.)

Nihayetinde, Duedil, Companies House ve diğer şirketlerin kurumsal verilerini inceleyerek insanlar, şirketler, bölgeler, aracılar ve ürünler arasındaki geniş ilişkileri belirledik ve ağ yapısını görselleştirebildik. Bu bize, düzenin nasıl işlediğini ve kimin karıştığını güzel bir şekilde anlattı.

Bu çalışmanın büyük kısmı, herkesin erişebileceği bilgi ve belgelerin analizi ve incelenmesi ile sağlanmıştır. Bu veriler, söz konusu olayların, kişilerin ve kuruluşların sorgulanmasına olanak tanıdı ve bize bu soruşturmayı ilerletmek için gerekli bilgileri verdi.

Anahtar Sorular

İyi bir araştırma geliştirmek ya da kurumsal perdeyi aralamak için dahi olmaya gerek yok. En basit şekilde merakı, tekniği ve meseleyi olabildiğince konuya dair kendini adayarak okumayı taahhüt etmek yeterli.

Mümkün olduğunca çok sayıda veri kaynağı tarayın: Kurumsal, medya, STK, nakliye, yaptırımlar, arazi gibi. Net olmayan, mantıksız görünen ya da bir şekilde sizi rahatsız eden şeylere bakın. İçgüdülerinizi takip edin. Mümkün olduğunca çok soru sorun. Örneğin, bir kurumsal varlığı araştırırken şu tip soruları sorun:

• Şirket ne iş yapıyor?
• Kaç çalışanı var? Bunlar kimler?
• Operasyonu hangi ülkede gerçekleşiyor?
• Hangi ülkelerle bağlantısı var?
• Operasyon yürüttüğü ülkelerin her birindeki bağlı şirketlerin adı nedir?
• Vergiyi nerede ödüyor?
• Gelirlerini nerede raporluyor?
• Bağlı ortaklıkları arasında transfer fiyatlandırmasının kapsamı nedir?
• Hangi şirketler bu uygulamayı kullanıyor ve neden? (Nerede?)

Unutmayın, her şeyin kanıt niteliği taşıyan bir belgesi vardır.

• < Önceki
• Bölüm 5: Veritabanlarını araştırmak: Verinin kalitesini doğrulamak