Bölüm 6: Kullanıcı üretimi içeriği doğrulamada uzmanlaşma
Eliot Higgins açık kaynak incelemelerinde uzmanlaşmış bir araştırmacı gazetecidir. Ukrayna’da düşen MH17, Şam’da 21 Ağustos’ta gerçekleştirilen sarin gazı saldırıları, Suriye’de misket bombası kullanımı ve Suriyeli muhaliflere silah kaçırılmasıyla ilgili incelemelerini de içeren çalışmaları sayesinde dünya çapında tanınırlık kazanmıştır. Yakın dönemde başlattığı web sitesi Bellingcat açık kaynaklı inceleme tekniklerinin kullanımını sivil toplum kuruluşlarına, medya kuruluşlarına ve diğer gruplara yaymayı hedefliyor. Twitter kullanıcı adı: @EliotHiggins
2011’deki Libya İç Savaşı’nın son dönemlerinde isyancı gruplar Nafusa Dağı bölgesinden sürülmüş ve kasabaları ele geçirmeye başlamıştı. Dağ boyunca sıralanan kasabaların zapt edildiğine dair pek çok çelişkili haber bulunmaktaydı. Bu minvalde benzeri bir iddia da dağların hemen kuzeyinde yer alan Tiji adında küçük bir kasaba hakkında ortaya atılmıştı. Çevrimiçi olarak yayınlanan bir video kasabanın merkezi olduğu iddia edilen yerden bir tankın geçişini gösteriyordu.
Bu esnada Libya'daki çatışma bölgesinden gelen kullanıcı üretimi içeriği inceliyordum. Medyada haberleştirilenin ötesinde, sahadaki durumu anlamak ilgimi çekiyordu. Sahada olan biten üzerine sabit iddialar ve karşı iddialar mevcuttu. Aslında cevabıyla ilgilendiğim sadece bir soru vardı: Bir haberin doğru olup olmadığını nasıl biliyoruz?
Videoların çekildiği yerlerin lokasyonlarını doğrulamak için konum belirlemeyi bu sebep ve yolla öğrenmeye başladım. Bu çalışma, şimdilerde ben ve diğerleri tarafından uluslararası yolsuzluktan, savaş alanlarına ve uçak düşmelerine kadar her şeyi incelemekte kullanılan açık kaynaklı araştırma tekniklerini geliştirmeme yardımcı oldu.
Tiji'deki video, bir caminin hemen yanındaki geniş bir yoldan bir tankın aşağı doğru gittiğini gösteriyordu. Tiji küçük bir kasabaydı; o yolu ve camiyi bulmanın kolay olacağını düşündüm.
O noktaya kadar, videoların nerede çekildiklerini teyit ederken, gözle görülebilir belirli işaretleri aramak için uydu haritalarını kullanabileceğimi farketmemiştim. Aşağıdaki uydu haritası görüntüsü açıkça kasabanın içerisinden geçen bir anayol olduğunu gösterdi ve o yol üzerinde sadece bir cami vardı. Videodaki minarenin, kubbenin ve yakındaki bir duvarın pozisyonunu uydu haritasındaki görüntüyle karşılaştırdım ve ikisi arasında tam bir uyum olduğunu gördüm.
Kasabadaki kameranın olası konumlanışını saptadıktan sonra, şimdi uydu haritası görüntülerinde bulunan diğer detaylarla karşılaştırarak tüm videoyu izleyebilirdim. Bu birbirine uyan konumları daha da teyit etti.
Uydu haritası tabanlı konum belirlemede uzmanlaşmak yeni videolara geçip, yeni hileler ve teknikler kullanarak zaman içersinde gerçekleştirebildiğim bir şeydi.
Eşleşen yollar
Tiji videosundan sonra, bir başka Libya kasabısı, Brega'da çekildiği söylenen ve ayaklanan isyancıların sokaklarda tur attığını gösteren videoyu inceledim. İlkin, uydu haritası görüntülerinde camiler gibi ayırt edici özelliği olan büyük ayrıntılar yok gibi gözüküyordu. Fakat daha sonra videoda görülebilir büyük bir ayırt edici özelliğin var olduğunu fark ettim. Videodakiler sokaklarda yürüdükçe, izledikleri güzergah boyunca yol haritasını çizmek ve sonrasında bu örüntüyü uydu haritası görüntülerinde görülebilir olanla karşılaştırmak mümkündü. Videoda gördüğüm şekliyle ilerledikleri yolların elle çizilmiş bir haritasını aşağıda görebilirsiniz.
Kasabanın uydu görüntüsünü tarayarak benzer bir yol örüntüsü aradım. Sonunda bir eşleşme buldum:
Gölgeleri avlamak
Uydu haritası görüntülerinde konum belirlemeye aşina oldukça, daha küçük nesneleri ayırt etmeyi de öğreneceksiniz. Örneğin, reklam panoları ya da sokak lambaları küçük nesnelerken, oluşturdukları gölgeler aslında oradaki varlıklarını işaret edebilir. Gölgeler aynı zamanda binaların karşılaştırmalı yükseklikleri ve şekilleri hakkında bilgi açığa çıkarmada da kullanılabilir:
Gölgeler aynı zamanda bir görüntünün kaydedildiği zamanı söyleyebilmek için de kullanılabilir. Ukrayna'da MH17 uçağının düşüşünden sonra Torez kentindeki Buk füze rampasını gösteren aşağıdaki görüntü paylaşıldı:
Kameranın tam pozisyonunu ve buradan da gölgelerin doğrultusunu tespit etmek mümkündü. Google Haritalar tabanlı bir arayüz kullanarak kullanıcılara gün boyunca güneşin pozisyonunu hesaplamaya imkan veren Sun Calc web sitesini kullandım. Böylece, daha sonra sahada sivillerle yapılan mülakatlarca ve kent boyunca dolaşan füzenin sosyal medya görüntüleriyle de desteklendiği üzere günün o saatini yerel saatle 12:30 olarak tespit etmek mümkündü.
17 Temmuz 2014 olayında ve MH17'nin düşüşünde, bunu Buk füze rampasının pek çok fotoğraf ve videosunu analiz ederek yapmak mümkündü. Ben ve diğerleri, füze rampasının o günkü hareketlerinin bir haritasını ve aynı zamanda görüntülerin bir zaman çizelgesini yaratmayı başarmıştık.
Farklı kaynakları, araçları ve teknikleri bir araya getirerek, bu tekil bilgi parçalarını birbirine bağlamak ve bu olay hakkında mühim gerçekleri tespit etmek mümkündü.
Araştırmalarda kullanıcı üretimi içerikle çalışmada bir ana unsur da o içeriğin nasıl paylaşıldığını anlamaktır. Suriye'de belirli bölgelerdeki ana bilgi kaynağı muhaliflere ait sosyal medya hesaplarıdır. Bu açıkça farklı bölgelerdeki çatışmalara bakış açısını kısıtlamak demek fakat aynı zamanda bu sosyal medya hesaplarını toplamanın, organize etmemin ve en son haberlerle birlikte sistematik bir şekilde yeniden gözden geçirmenin mümkün olması demektir.
Ukrayna örneğinde, internet erişiminde az miktarda kısıtlama bulunmakta, böylece enformasyon her yerde paylaşılmakta. Bu, bilgi toplamada yeni zorluklar yaratırken, aynı zamanda da gizli hazineler içerebilen filtre edilmemiş içeriğin bulunması da demek oluyor.
Bellingcat'ın MH17'nin düşüşüyle bağlantılı olan Buk füze rampası üzerine araştırması süresince, 17 Haziran'da Ukrayna içerisinde fotoğraflanan ve görüntülenen aynı füze rampasının, Rusya'dan Ukrayna sınırına giden bir konvoydaki pek çok videosunu bulmak mümkündü.
Hepsi farklı bireylere ait olan sosyal medya hesaplarında ve pek çok farklı web sitesinde bu videolar mevcuttu. Bulduğumuz videoların konumları, bu araçların geçmek zorunda olduğu muhtemel güzergahı tahmin etmek için kullanılıp açığa çıkartıldı. Daha sonra pek çok sosyal medya sitesinden aracın kat etmesi gereken güzergah üzerindeki yer isimleriyle bir anahtar sözcükle arama yapabildik. Ayrıca görüntülerle ilgili olabilecek anahtar kelimeleri de, "konvoy", "füze" vb. gibi araştırdık.
Bu aslında çok zaman kaybettirci olsa da, bize aksi takdirde gözden kaçabilecek ve kesinlikle bir araya getirilmeyecek farklı kaynaklardan bir görüntü derlemesi oluşturmamıza imkan tanıdı.
Eğer son bir tavsiye verecek olursam, o da herhangi bir araştırmada bu çalışma ve yaklaşıma şans tanınmasıdır. Sistematik bir yolla kullanıcı üretimi içeriğe ve açık kaynaklı bilgiye yaklaşırken elde edecekleriniz oldukça dikkate değer. Bunu hızlıca öğrenmeye sadece yaparak başlayabilirsiniz. Başka birinin yaptığı konum belirlemeyi iki kere kontrol etmek kadar basit bir şey, size uydu haritası görüntüleriyle video ve fotoğrafları karşılaştırmak hakkında çok şey öğretebilir.
