Bölüm 4: Görselleri Doğrulamak

Tek bir görsel tüm hikayeyi anlatabilir.

2005 Temmuz’unun başında, BBC’nin Kullanıcı Üretimi İçerik Merkezi’nde (BBC UGC Hub) olan da kesinlikle buydu. BBC’ye izleyici kitlesi tarafından gönderilen içeriğin düzenlenmesine ve en iyi olanın televizyonda, radyoda ve çevrimçi ortamlarda gösterilmesine yardım etmek için ilk pilot ekibin kurulmasının üzerinden yaklaşık bir hafta geçmişti.

Ve Londra’da 7 Temmuz bombalamaları gerçekleşti.

O sabah, BBC ve diğer haber kuruluşları Londra Metrosu’nda bir güç dalgalanması bildirirken, Kullanıcı Üretimi İçerik ekibi BBC’ye doğrudan izleyicileri tarafından gönderilen içerik aracılığıyla çok farklı bir hikayeyi görmeye başladı.

Bu ekibin aldığı ilk görüntülerden birisiydi. Yayınlanmadan önce, görüntü detaylıca incelendi ve hikayenin detaylarını doğrulamak için görüntünün kaynağıyla iletişime geçildi. Bu fotoğraf, istemeden de olsa, daha sonra sektörde standart uygulama haline dönüşen Kullanıcı Üretimi İçeriğin doğrulanma sürecinin ilk örneklerinden birisi oldu.

Bu görüntü ve benzerleri, saldırıdan hemen sonraki anlarda Londra’daki terör ve kargaşayı gösteriyordu. Sonuç olarak, hikayenin haberleştirilmesini hızlıca değiştirdi. Bu, Kullanıcı Üretimi İçeriğin BBC’ye büyük bir hikayeyi daha kesin, iyi ve hızlı aktarmasındaki hassas yardımını kanıtladığı ilk örnek oldu.

Bugün, kullanıcı üretimi içerik ekibi BBC haber bürosunun kalbine yerleşmiş durumda. Büronun 20 çalışanı, doğrudan BBC’nin izleyici kitlesi yada geniş anlamıyla internet kaynaklı içerik üretmek için TV, radyo, çevrimiçi ve sosyal medya platformlarının üstünde çalışıyor.

Doğrulama, kullanıcı üretimi içerik ekibinin ürettiklerinin başarısında hassas bir öneme sahip. Teknoloji, sosyal ağların kullanımında ve mobil telefonların gücünde hızlı ve büyük bir yükseliş getirerek, 2005’ten beri önemli ölçüde yol aldı. Bu değişimler bizim haber toplama sürecimize büyük katkılar sağlıyor, özellikle sıcak gelişmelerde; büyük zorluklarla beraber.

İster BBC gibi güvenilen bir haber kuruluşu, ister iyiliksever bir profesyonel olalım, ani gelişmelerin hikayelerinde önemli görüntüleri hızlıca toplama ve yaygınlaştırma ihtiyacı bu görüntülerin özgün ve güvenilir olduğundan emin olma ihtiyacıyla dengelenmeli. Gerekli izinler alındığından ve telif haklarının korunduğundan da ayrıca emin olmalıyız.

2005’teki o günden beri, kullanıcı üretimi içerik ekibi bu sürece yardımcı olacak birkaç yaklaşım geliştirdi. Teknoloji-kullandığımız araçlar gibi- gelişmeye devam etse de, görüntü doğrulamanın temel ilkeleri aynı kalır.

1. Görüntünün sahibiyle/kaynağıyla iletişime geç.
2. Görüntünün kaydedildiği yeri, tarihi ve yaklaşık zamanı onayla.
3. Görüntünün etiketlendiği/iddia edilen şeyi gösterdiğini onayla.
4. Görüntüyü kullanmak için sahibinden/kaynağından izin al.

Şimdi bu noktalara daha detaylı bakalım.

1. Görüntünün Sahibiyle/Kaynağıyla İletişime Geç

Bunu yapmanın açık -ve genellikle en etkili- yolu görüntüyü yükleyenle iletişime geçmek ve doğrudan görüntüyü yakalayanın gerçekten kendisi olup olmadığını sormaktır.

Görüntüyü yükleyen/paylaşan kişiyle sosyal ağ hesabı yada e-mail adresi üstünden iletişime geçmek ilk adımdır, ama yükleyen kişinin kimliğini mümkün olduğunca belirlemeye çalışmak da önemlidir. Bu detaylar o kişinin özgün kaynak olup olmadığını belirlemenize yarayabilir.

Önceki bölümde bahsedildiği gibi, birçok durumda, insanlar başka yerde gördükleri görüntüleri yeniden paylaşarak yardımcı olmaya çalışıyorlar. Bu, haber kuruluşlarının başına sıklıkla gelir – görüntüler toplumun iyi niyetli mensupları tarafından bir hikayeyi bildirmek için gönderiliyor. Gönderen kişiye sadece görüntünün kendisine ait olup olmadığını sormak bile doğrulama sürecinde çokça vakit kazandırır.

Bir görüntünün kaynağının izini sürmek, görüntüyü yükleyen kişiyle başlar, genellikle başka bir kişiyle -görüntüyü gerçekten yakalayan kişiyle- sonuçlanır.

Daha önceki bir bölümde bahsedildiği gibi, Google Tersine Görsel Arama ya da TinEye gibi hizmetleri kullanmak önemli bir adım. Görüntüyü yada görüntünün URL’sini herhangi birinde arat ve herhangi eşleşme var mı diye interneti tarasınlar. Aynı görüntüye dair farklı bağlantılar çıkarsa, daha ileri araştırma için “farklı boyutları görüntüle”ye basabilirsiniz.

Genellikle, en yüksek çözünürlüklü/boyutlu görüntü sizi özgün kaynağa ulaştırmalıdır. (Google Görseller’de, çıkan her görselin çözünürlüğü hemen altında yer almaktadır.) Böylece elinizdeki görüntüyle karşılaştırıp kaynağın özgün olup olmadığını anlayabilirsiniz.

Sıcak gelişmelerde çoğu zaman, hikayeyi görselleştirmesini özellikle istediğiniz insanların görüntüleri bulunmayacaktır (özellikle toplumun sıradan insanlarını içeriyorsa). Bunun yerine, elinizdeki görüntünün başkalarına değil gerçekten onlara ait olduğunu kesinleştirmek isteyebilirsiniz.

İsimleri, kullanıcı isimlerini, email adreslerini ve telefon numaralarını insanların çevrimiçi profillerine göre eşleştirmenize izin verdiği için Pipl.com’u burada özellikle faydalı buluyorum. Uluslararası aramalar için, WebMii yardımcı olacak bir ek kaynak olabilir. LinkedIn de kişileri doğrulamanın önemli bir yoluna dönüştü ve genelde kişilerin izlerini sürebilmek için ek bilgiler sağlıyor(halen yada daha önceden ilişkili olduğu şirketler/kuruluşlar üzerinden).

2. Görüntünün Kaydedildiği Yeri, Tarihi ve Yaklaşık Zamanı Onayla

Yer, zaman ve diğer önemli detayların bilgilerini toplamak konusunda kullanabileceğiniz bazı yararlı habercilik yöntemleri ve teknik yollar var. Bilgi toplamanın en temel yolu görüntünün yaratıcısı/yükleyicisi ile konuşmanızdır. Şu beş soru popülerliğini koruyor:

• Onlar kim?
• Neredeler?
• Ne zaman oraya gittiler?
• Ne görebiliyorlar (ve fotoğrafları ne gösteriyor)?
• Neden oradalar?

Burada dikkat edilmesi gereken nokta şu: Görüntü tekhlikeli bir konumdan geliyorsa, konuştuğunuz kişinin güvende olduğundan emin olun. Ayrıca, haber kaynağınızın görsellerini yayınlamanın kişiyi hedef haline getirip getirmeyeceği gibi konuların farkında olun.

BBC’deki tecrübemizden hareketle gerçekten orada olan insanların görsel yanıtlar vereceklerini söyleyebilirim, genellikle detayları şimdiki zamanda anlatırlar. (“X Caddesinin ortasındayım; Y’yi görüp duyabiliyorum.”) Yanıtlar belirsizleştikçe, kaynağın ne anlattığına siz daha fazla dikkat etmelisiniz.

Bir diğer kullanışlı teknik ise, kişiden size aynı zamanda çekilmiş daha fazla görüntü göndermesini istemektir. Haber niteliği taşıyan bir olayın sadece tek bir fotoğrafının çekildiği nadir rastlanan bir durumdur. Birden fazla görüntü sözü geçen olayın nasıl geliştiği konusunda daha fazla şey öğrenmenize yardımcı olur.

Görüntünün nasıl çekildiğinin hikayesini de alınca, bilgileri daha fazla desteklemek için çalışın. Fotoğrafın içeriğini incelemek ve kaynak tarafından size söylenenle bunu karşılaştırmak için iki temel yöntem kullanılabilir.

Birincisi, görüntünün üstverisi (metadata) var mı kontrol edin. Üstveri, dijital görüntüler söz konusu olunca EXIF bilgileri olarak da anılıyor, görüntünün içine gömülmüş bilgilerdir. Görüntü özgünse, kameranın marka ve modeli, görüntünün tarih bilgileri (burada dikkatli olun, elinizde tek bir görüntü varsa, görüntünün tarih ve saati hala üreticinin fabrika ayarlarında ya da farklı bir zaman diliminde olabilir), özgün görüntünün boyutları ve diğer bilgileri konusunda bilgi yakalama şansınız yüksektir. EXIF raporu görüntülemek için Photoshop (dosya bilgilerine bakın) gibi bir yazılım kullanabilir ya da Fotoforensics.com ya da Findexif.com gibi ücretsiz çevrimiçi araçlara bakabilirsiniz.

Görüntüyü yükleyin ve EXIF okuyucusu görüntü hangi bilgileri içeriyorsa ortaya çıkarsın. Bazı bilgiler dijital fotoğrafçılık hakkında teknik bilgisi olanlar için faydalı olabilir. Ortalama bilgiye sahip olanlar içinse, fotoğrafın çekildiği özgün tarih yada görüntüyü yakalayan kamera tipi gibi bilgiler bazen, yalan söyleyen bir kaynağı ortaya çıkarmaya yarayabilir.

Burada dikkat edilecek bir nokta: Hepsi değilse bile (Flickr mesela), Twitter, Facebook yada Instagram gibi sosyal medya görüntü sitelerinin çoğu, görüntüler kendi sistemlerine yüklendiğinde görüntülerdeki üstverinin çoğunu temizliyor.

İkincisi, görüntüyü diğer kaynaklarla karşılaştırın. Görüntüyü yakından inceleyerek içinizdeki dedektifi uyandırın. Çoğu zaman, görüntünün kaydedildiği yeri ve zamanı doğrulamanıza yardım edecek işaretler olacaktır:

• Araçların plakaları
• Hava durumu
• Kent simgeleri
• Giyim tarzı
• Yön işretleri/harfler
• Tanınabilen dükkan yada bina var mı?
• Ne tip bir bölgede/çevrede çekim yapılmış?

3. Görüntünün etiketlendiği/iddia edilen şeyi gösterdiğini doğrula

Bir görüntü gerçek olabilir, ama aynı zamanda yanlış etiketlenmiş olabilir. Mesela, Sandy Kasırgası sırasında, bu görüntü Twitter’da oldukça yayılmış ve kasırga esnasında Meçhul Asker Anıtı’nda nöbet tutan üç askerin fotoğrafı olduğu söylenmişti:

Görüntüde, Anıt’ta nöbet tutan askerlerin olduğu doğruydu. Ancak, bir ay önce çekilmişti, Sandy sırasında değil. Fotoğraf, Birinci Doğu Ordu Bölüğü’nün Facebook sayfasından gönderilmişti.

Görüntünün tarihini, zamanını ve yaklaşık yerini doğrulamanın parçası olarak, görüntünün, olduğu iddia edilen an olduğunu doğrulamak da önemli. Gerçek bir görüntü, her zaman yanlış bağlamda bulunabilir.

Konumları doğrulamak için Google Haritalar'ı, Bing Haritalar'ı veya Wikimapia'yı kullanın. Kullanıcı üretimi görüntüler bu servislerde gittikçe daha fazla yer alıyor ve bunlar takip etmek için, incelediğiniz konumun farklı açılardan görüntüleriyle beraber faydalı yönlendirmeler de sağlıyor.

Bir yerdeki belirli bir tarihteki hava durumu raporlarını sunan siteleri, görüntüdeki hava durumuyla eşleşiyor mu diye kontrol etmek için kullanın. Önceki bölümde belirtildiği gibi, Wolfram Alpha, belirtilen tarih ve konumdaki hava durum raporlarını araştırmak konusunda oldukça iyidir.

Görüntüde, farklı bir dilde harfler varsa (örn. işaretlerin üstünde), konumla ilgili ipuçları verebilir diye Google Çeviri'yi kullanın. Optik karakter okuma aracı free-ocr.com da görüntüdeki -çevrimiçi olarak çevirebileceğiniz- metinleri ayıklamanızda yardımcı olabilir.

Geofeedia ve Ban.jo gibi sosyal medya konum servisleri görüntünün yüklendiği yeri belirlemenizde de yardımcı olabilir. Bu servisler, görüntünün yüklendiği mobil cihazdaki GPS verisini kullanır. Şimdilik bir noktadan yüklenen sosyal medya içeriğinin sadece küçük bir kısmını yakalıyor olsa da, işe yarayan bir ön eleme yöntemi sağlıyorlar. Mesela, aşağıdaki görüntü, Geofeedia’nın bulduğu, Boston’daki maraton bombalamalarının sonuçlarını gösteren fotoğraflardan biri:

Bu araçlar ve tekniklerle beraber, benzer görüntüleri resmi haber kuruluşları yada ajanslar da dağıtıyor mu diye kontrol etmekte fayda var. O konumdan sosyal medyaya başkaları tarafından yüklenen görüntüler var mı? Benzer bir sahneyi farklı açılardan gösteriyorlarsa, bu görüntünün güvenirliğini de sağlayacaktır.

Sonuç olarak, büyük bir hikayede, karşılaştığınız görüntüyü, şehir efsanelerini ve internetteki yanlış bilgileri çürütmekte uzmanlaşan Snopes'da var mı diye iki kez kontrol etmekte fayda var.

4. Görüntüyü Kullanmak İçin Sahibinden/Kaynağından İzin Al

Görüntülerin telif sahiplerinden izin almak her zaman yapılacak en iyi iştir. Ek olarak, çoğu ülkedeki telif hakkı kanunları o kadar açık ki izin alınmamışsa telif sahibi tarafından sorun yaratılabilir.

Sosyal medya sitelerine yüklenen içeriğin telif hakları konusundaki kullanım koşulları servisten servise değişiyor. Bazıları, Flickr gibi, fotoğrafçı telif haklarını saklı tuttuğunu ya da Creative Commons kullanımına izin verdiğini görüntünün yanında açıkça belirtiyor. (Nasıl farklılaştıklarını görmek için Creative Commons lisanslarını okuyup bilgi edinebilirsiniz.)

İzin alırken, bazı detaylara dikkat etmek önemli:

• Kullanmak istediğiniz görüntü(ler) konusunda açık olun.
• Görüntülerin nasıl kullanılacağını açıklayın.
• Fotoğrafçının nasıl bahsedilmek istediğini netleştirin (isim, soyisim vb. ve bazı durumlarda anonim kalmak isteyebileceklerini unutmayın).

En önemlisi, unutmayın ki yukarıdaki tüm kontrolleri yapıp izinleri aldığınız halde hala şüphedeyseniz, görüntüyü kullanmayın!

• < Önceki
• Sonraki : Vaka Çalışması 4.1: Fırtınadaki Garip Deniz Topunu Doğrulamak