Bölüm 9: Bir Doğrulama Süreci Yaratmak

Doğrulama Temelleri

• Afetler ve son dakika haberleri ortaya çıkmadan önce doğrulama için plan ve prosedürleri ortaya koyun.
• Doğrulama bir süreçtir. Doğrulama yolu her gerçekle değişebilir.
• Kaynağı ve sağladığı içeriği doğrulayın.
• Tanıklara, mağdurlara veya yetkili makamlara kaynak olarak güvenmeyin ve söylediklerini tekrar etmeyin. Bu tip sosyal medya hesapları duygu ile dolu, eksik ya da hatalı hatıralar içeren veya sınırlı bakış açısıyla şekillenen, yanlış veya hileli hesaplar olabilir.
• "Bunu nasıl biliyorsun?" ve "Başka neler biliyorsun?" gibi sorular sorarak kaynağın doğruluğunu sorgulayın.
• Diğer güvenilir kaynaklarla fotoğraf ve ses / video kayıtları gibi evraklar da dahil olmak üzere tüm verileri çapraz karşılaştırmaya tutun.
• Kendinize "Doğrulamak için yeterince biliyor muyum?" sorusunu sorun. Kültürel, etnik ve dini karmaşıklıkları anlayacak derecede bilgiye sahip misiniz?
• Ekip üyeleri ve uzmanlar ile işbirliği yapın; yalnız başınıza olmayın.

Kullanıcı Üretimi İçeriğin Doğrulanması

• İçeriklerin hatalı, temizlenmiş, kesilmiş, bölünmüş ve / veya farklı bir içerikten tekrar paylaşıldığı varsayımından başlayın.
• Kullanıcı üretimi içeriği doğrularken şu adımları izleyin:
  1. Asıl kaynağı ve içeriği doğrulayın ve tanımlayın (yer, tarih ve yaklaşık zaman dahil)
  2. Kaynağın doğruluğunu tartışın ve çapraz karşılaştırma yapın
  3. İçeriği kullanmak için yazarından veya yaratıcısından izin alın (fotoğraflar, videolar, ses)
• Kaynağın yükleyicisi hakkında her zaman bilgi toplayın ve temasa geçmeden önce mümkün olduğunca çok doğrulama yapın. Onlara direkt olarak gerçekten mağdur, tanık ya da içerik yaratıcısı olup olmadıklarını sorun.

1. Esas alınan kaynak ve içeriği doğrulayın ve tanımlayın (yer, tarih ve yaklaşık süresi dahil)

Köken

Kullanıcıların oluşturduğu içeriği doğrulamada ilk adım, orijinal içeriği (tweet, resim, video, metin mesajı gibi) tanımlamak.

Bazı sorular sorarak başlayın:

• Başka bir çevrimiçi yerde aynı veya benzer bilgi / içerik bulabilir miyim?

• İlk sürüm ne zaman yüklendi / çekildi / paylaşıldı?

• Yerini belirlemek mümkün mü? Kullanıcı tarafından yüklenen içerik coğrafi olarak etiketlendi mi?

• İçerikle bağlantılı herhangi bir web sitesi var mı?

• İçeriği yükleyen/paylaşan kişiyi tanımlayabiliyor musunuz? Ve daha fazla bilgi için onlara başvurabilir misiniz?

Görüntüler ve videolar ile uğraşırken, Google Görsel Arama veya TinEye kullanarak, görüntünün daha önce yüklenmiş bir versiyonunu bulmak için “görüntü / video” görsel araması yapın. Aynı görüntüye ilişkin bir kaç bağlantı açılır ise, görünümün “diğer boyutları" üzerine tıklayın, genellikle orijinal görüntü yüksek çözünürlük / boyutlu görsel genellikle orijinal görsel olacaktır.

Görüntülerin kökenini doğrulamak için:

• Bir görsel arama yapmak için Google Görsel Arama veya TinEye kullanın. Aynı görüntüye ilişkin birkaç bağlantı açılır ise, görünümün “diğer boyutları" üzerine tıklayın, genellikle orijinal görüntü yüksek çözünürlük / boyutlu görsel genellikle orijinal görsel olacaktır.

• Görüntüde herhangi bir EXIF( exchangeable image file – değişebilir görüntü dosyası) verisi (metadata) olup olmadığını kontrol edin. Kameranın modeli, görselin zaman damgası, orijinal görselin boyutları hakkında bilgi edinmek için Photoshop, Fotoforensics.com veya Findexif.com gibi ücretsiz yazılımları kullanın.

• Twitter, Facebook ve Instagram gibi sosyal ağlar metadayı ayırıp alıyorlar. Flickr bu konuda bir istisnadır. Bunun yerine, görüntü yüklenen mobil cihazdan GPS verileri tanımlamak için Geofeedia ve Ban.jo yazılımlarını deneyin.

Video kökenini doğrulamak için:

• YouTube, Vimeo ve Youku gibi video paylaşım platformlarında anahtar kelime ile arama yaparken kısaltmaları, yer adlarını ve diğer zamirleri kullanın

• Yabancı dilde içerik ile uğraşırken Google Translate kullanın.

• Kelimelerinizle eşleşen önceki videoları bulmak için tarih filtresi kullanın.

• Bir görsel arama yapmak için Google Resim Arama veya TinEye kullanın.

Kaynak

Belirlenen orijinal içerik ile, içerik yazarı / yaratıcısı hakkında bilgi toplayın. Amaç hesabın arkasındaki kişinin güvenilir bir kaynak olup olmadığını teyit etmektir. Aşağıdaki soruları sorarak yükleyicinin dijital ayak izini inceleyin:

• Kişinin kimlik ve iletişim bilgilerini teyit edebilir misiniz?
• Bu hesaba aşina mısınız? Hesabın yüklediği içerikler ve röportaj geçmişte güvenilir olmuş muydu ?
• Sosyal ağ üzerinde yükleyicinin geçmişini kontrol edin:
  • Kullanılan hesap ne kadar aktif? Ne hakkında konuşuluyor, ne paylaşılıyor?
  • Hesapta belirgin biyografik bilgiler nelerdir? Başka bir yere bağlantı var mı?
  • Daha önce ne tür içerik yüklendi?
  • Hesabın tarihine bakılırsa yükleyici nerde yerleşiktir?
• Sosyal medya üzerinde kimlerle bağlantıda kontrol edin:
  • Arkadaşları ve takipçileri kimlerdir?
  • Kimi takip ediyor?
  • Kim ile etkileşime geçiyor?
  • Başkalarının listelerinde yer alıyor mu?
• Daha fazla bilgi için diğer sosyal ağlar üzerinde aynı ad / kullanıcı adı ile bir arama yapın ve ilişkili diğer hesapları bulmayı deneyin:
• Gerçek bir isim bulursanız o kişinin adres, e-posta ve telefon numarasını bulmak için (Spokeo, Beyaz Sayfalar, Pipl.com, WebMii) kişi arama araçları kullanın.
• Kişinin profesyonel arka plan hakkında bilgi edinmek için, LinkedIn gibi diğer sosyal ağları kontrol edin.
• Twitter veya Facebook hesabı doğrulanmış hesap ise yanında mavi bir işaret bulunacaktır. Eğer hesap Twitter ya da Facebook tarafından doğrulanmışsa, bir pop-up "Verified Account" ya da "Verified Page." Diyecektir. Görüntüler ve videolar ile uğraşırken, atıcının anlayışını kabul edin. (Bu sorular aynı zamanda metinsel bilgileri doğrulamak için de çalışır.) Onların güvenilirliğini kontrol etmek kendinize kaynak hakkında şu soruları sorun:
  • Onlar kim?
  • Neredeler?
  • Ne zaman ordalardı?
  • Ne görebiliyorlar (ve onların fotoğraf / video gösterisi ne) ?
  • Nerede duruyorlardı?
  • Neden oradalardı? Aşağıdaki soruları sorarak aktivitelerini yürüttükleri/idare ettikleri diğer online hesaplara ulaşma:
• Twitter ve Facebook’da videonun özel kodu için araştırma yapın. - bağlı hesapları var mı?
• Diğer hesaplarda - Google Plus, bir blog veya web sitesi –yükleyicinin bir profili veya bağlı olduğu başka bir hesap var mı?
• Bağlı hesaplarda son konum, aktivite, güvenilirlik, önyargı ya da gündeme ilişkin hangi bilgiler gösterilmektedir?
• Bu hesap ne zamandan beri aktif? Ne kadar aktif bir hesap? (Uzun ve daha aktif bir hesabın diğer hesaplara göre daha güvenilir olması muhtemeldir.)
• Sosyal medya hesaplarına kimler bağlantılı, bu bağlantılar yükleyici hakkında bize ne söyler?
• Bağlı bir web sitesi için sahiplik bilgisi bulabiliyor muyum?
• Spokeo, Pipl.com veya WebMii veya LinkedIn'de yerel telefon dizinleri listesinde yer alıyo mu?
• Online sosyal çevreleri bu hikaye / yere yakın bir bilgi gösteriyor mu?

İçerik

Tarih

Özellikle fotoğraf ya da videodan bahsediyorken, tarih ve yaklaşık saati teyit edin:

• Olayın gerçekleştiği yeri ve o günkü hava durumunu kontrol edin. Hava durumu (yerel) hava tahminleri ve aynı olayla ilgili diğer paylaşımlar ile benzerlik gösteriyor mu? Bu konuda arama yapmak için Wolfram Alpha’yı kullanın. (Örneğin: “20 Ocak 2014’te Londra, İngiltere’de hava nasıldı?)
• O gün gerçekleşen olaylar ile ilgili haberler için haber kaynaklarında arama yapın.
• Video ve görsel aramalarını kullanın (YouTube, Google, TinEye, vb.), sizin örneğinizden daha önce paylaşılan her hangi bir içerik bulunuyor mu görün. (Unutmayın, YouTube yükleme başlangıç anı olarak Pasifik Zaman Dilimi’ni (GMT-8) baz alır.)
• Fotoğraf ve videolarda tarih/saati tanımlamanızı sağlayacak saat, televizyon ekranları, gazete sayfaları gibi unsurları arayın.

Konum

Doğruluğu teyit etmek için bir diğer çok önemli açı da, içeriğin konumunu tanımlamaktır:

• İçerik, otomatik jeolokasyon (yer bulma) bilgisi içeriyor mu? (Flickr, Picasa ve Twitter, tamamen güvenilir olmasa da konum ekleme seçeneği sunmaktadır.)

• Uydu fotoğrafları ve otomatik yer bulma bilgisi içeren fotoğraflar ile karşılaştırmak için referans noktaları bulun. Örneğin;

  • Binalardaki işaret/yazılar, sokak levhaları, araç plakaları, ilan panoları vs. Çevrimiçi çeviriler için Google Translate ya da free.orc.com sayfalarını kullanabilirsiniz.
  • Dağ sıraları, ağaç hatları, kayalıklar, nehirler gibi ayırt edici manzaralar.
  • Kilise, minare, stadyum, köprü vb. Binalar.
    • Otomatik yer bulma bilgisi içeren fotoğrafları eşleştirmek için Google Street View ya da Google Maps üzerindeki “Fotoğraflar”ı kullanın.
    • Geçmişteki uydu görüntülerini de sunduğu için, eski fotoğraf ve videolarda Google Earth’ün arazi görünümünü kullanın.
    • Google Maps’in kitle kaynaklı (herkesin yazı yazma ve güncelleyebilme şansı bulunan) versiyonu olan Wikimapia’yı kullanın.
  • Yaklaşık olarak saati belirleyebilmenizi sağlayacak gün ışığı veya gölgeler gibi hava koşulları. Belirli bir yerde belirli bir zamandaki hava koşulları için Wolfram Alpha’yı kullanabilirsiniz.
  • Araçlardaki plakalar
  • Giysiler

Videolar için:

• Videoda konuşulan dili inceleyin. Aksan ve lehçelerin coğrafi konum ile uyumluluğunu kontrol edin. Google Translate’in bazı diller için doğru çeviriler sunmadığını unutmayın, ve o dili konuşanlardan yardım alın.
• Video açıklamaları tutarlı ve genellikle belirli bir konuma mı ait?
• Videoların tarihleri belirtilmiş mi?
• Eğer video hesaplarında bir logo kullanılıyorsa logo, videolar boyunca tutarlı mı, ve YouTube ya da Vimeo hesabına ait profil resmi ile eşleşiyor mu?
• Videoyu yükleyen kullanıcı, çeşitli haber kaynaklarından ya da YouTube hesaplarından kaynak göstermeksizin paylaşımda bulunmuş mu yoksa kendisi tarafından üretilmiş içerikleri mi yüklemiş belirleyin.
• Video yükleyici, argo tabirleri mi yoksa videonun öyküsünü tayin edebilen bir anlatımı mı kullanmış?
• Hesaba ait videolar istikrarlı bir kaliteye sahip mi? (YouTube’da Seçenekler’e gidin ve sunulan en iyi kaliteyi belirleyin.)
• Video açıklamaları, video başlığında .avi ya da .mp4 gibi dosya uzantısı bilgilerini içeriyor mu? Bu, videonun doğrudan o cihaz ile yüklendiğini belirtir.
• Bir YouTube videosunun açıklamasında “YouTube Capture aracılığı ile yüklendi” yazıyorsa bu, videonun bir akıllı telefon aracılığıyla filme alınmış olabileceğini belirtir.

2. Üçgenleme (Nirengi) ve kaynağın doğruluğunu tartışmak

Yukarıda belirtilen adımları gözden geçirdikten sonra kendinize sonun:

• Fotoğraf/video/içerik belirtilen durum ile bir anlam içeriyor mu?
• Herhangi bir şey mekana ait değilmiş gibi görünüyor mu?
• Eklenmeyen kaynak detayları ya da cevaplanmayan sorular bulunuyor mu?
• Medyada ya da çeşitli organizasyonlarda benzer görsel/videolar kullanılmış mı?
• Snopes’da (şehir efsaneleri ile ilgili bir web sitesi) bu kaynakla ilgili bir şey var mı?
• Herhangi bir şey kötü hissettiriyor mu ya da gerçek olamayacak kadar güzel mi?

Kaynak ile irtibat kurarken direkt sorular sorun ve araştırmanız için çapraz ilgi kurun(üçgenleme yapın); aldığınız cevapların sizin elde ettiğiniz bulgularla örtüştüğünden emin olun.

Fotoğraflar için:

• Sorularınızı sorarken Google Street View ve Google Maps ile fotoğrafın EXIF verisi (kamera bilgileri ve jeolokasyon bilgisi) ve/veya jeolokasyon bilgisinden neler bildiğinizi düşünün.
• Kaynaktan, söz konusu olaydan önce ve sonra çekilmiş başka fotoğraflar da isteyin.
• Eğer fotoğraf tehlikeli bir yerde çekilmişse, kaynağın sizinle konuşabilecek kadar güvende olduğundan emin olun.

Videolar için:

• Videonun yapısı ile ilgili şüpheleriniz varsa, VLC Media Player ve Avidemux gibi ücretsiz ya da Vegas Pro gibi ücretli düzenleme yazılımlarını videoyu bileşen karelerine ayırmak için kullanın.

3. İçeriği kullanmak için eser sahibinden izin almak

Telif hakkı yasaları ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilir, çeşitli hizmetlere ait birbirinden farklı kullanım sözleşmeleri bulunabileceği gibi. Fotoğraf, video ve diğer içerikleri kullanmak için izin almak esastır.

İzin isterken:

1. Hangi fotoğraf/videoyu kullanmak istediğinizi belirtirken net olun.
2. İçeriğin nasıl kullanılacağını açıklayın.
3. İçerik sahibinin nasıl anılmak istediğini netleştirin. Gerçek isimleri ile mi yoksa bir kullanıcı adıyla mı anılmak istiyorlar, ya da içeriğin anonim olarak sunulmaını mı tercih ediyorlar?
4. İçeriği ve/veya kaynağın ismini kullanmanın doğurabileceği sonuçları göz önünde bulundurun. Gizlilik ya da güvenlik sebebiyle kişilerin yüzlerini mozaiklemek gerekiyor mu? İçeriğin yaratıcısı/yükleyicisinin gerçek adlarıyla anılması onları tehlikeye düşürür mü?

Felaket haberleri ve flaş haber durumlarında doğrulama başarısı elde etmek için yapılacak hazırlıklar

Daha iyi bir doğrulama süreci oluşturmak için işte birkaç ipucu:

1 . Güvenilir kaynaklardan bir oluşturma ve sürdürme

• İlk müdahale ekibi, akademik uzmanlar, STK’lar, devlet daireleri ve vb. resmi ve resmi olmayan güvenilir kaynakların bir listesini oluşturun. Sadece sosyal medya hesaplarını değil veri tabanında/iş tablosunda paylaşılan telefon numaralarını ve e-posta hesaplarını toplayın.
• Başlıklar veya coğrafi konumlar temelinde, mantıksal gruplar içerisinde organize edilen Twitter listeleri oluşturun. Twitter gelişmiş aramalar ve özel hashtag’ler ile güvenilir kaynakları bulun. Facebook Beğeni Listelerini ve Google Plus dairelerini kullanabilir, YouTube kanallarına ve oynatma listelerine üye olabilirisiniz.
• Sosyal ağlarda karşılaştığını şeylere asla kaynak muamelesi yapmayın. Onlara insan olarak yaklaşın ve ilgilenin. Bu kişiler sizin çalışma arkadaşlarınızdır.
• Kalabalık içerisinde profesyonel veya amatör olarak geliştirilen, özel bir başlık alanında uzman güvenilir kaynaklar bulunmaktadır. Ayrıca belirli bir fiziksel konumda da kaynaklar bulunmaktadır.
• Sosyal ağlar ile ilgilenerek ve insanlar ile kişisel olarak tanışarak güven kurun. Kaynaklarınızı doğrulamanıza yardımcı olmak için tavsiyede bulunmalarını ve/veya yardım isteyin. Onlarla etkileşime geçerek güçlü yönlerini, zayıflıklarını, ön yargılarını ve diğer faktörleri öğrenin. 2 . Sizin/organizasyonunuzun o anki rolünü ve her türlü felaket senaryosunu tanımlayın
• Felaket anındaki iletişimde rolünüzü tanımlayın.
• Acil durum anında etkili bir şekilde nasıl iletişim kuracağınızı belirleyin.
• Kiminle iletişime geçmek istediğinizi, bu hedef gruplar için kullanışlı bilgilerin neler olduğunu, bu kişilere tavsiyede bulunurken nasıl bir dil kullanacağınızı düşünün.
• Dış irtibatlarınızı yapılandırdığınız kadar iç irtibatlarınızı da yapılandırın.
• Personeli ve iş arkadaşlarınızı eğitin, desteklerin ve bunlardan bilgi alın
• Felaket durumlarında kullanmak üzere alet takımını, iş akışını, onay ve iletişim prosedürlerini belirleyin.
• Belirli felaket türlerinin meydana gelmesi beklenen alanlarda yaşayan kişiler için durum temelli eğitim/senaryo eğitimi verin.
• Personelin acil servisler tarafından verilen felaket eğitim programlarına katılmalarına imkân sağlayın.
• Belirli felaket durumlarında kullanılacak komutları/iletileri hazırlayın.
• İrtibat bilgilerinin güncel olduğunu kontrol etmek için önemli kaynaklar ile düzenli kontroller planlayın.
• Olay kaydından sonra personeli sorgulayın; ve yeni öğrendiğiniz şeylerin uygulanması için acil durum planlarınızı ve eğitimini düzenleyin.
• Kriz durumlarını bildirmenin sonucunda meydana gelen “travma” ve “stresi” göz ardı etmeyin. Gerekli durumlarda destek sağlayın.

• < Önceki
• Sonraki : Vaka Çalışması 9.1: Kullanıcı Üretimi İçeriği Kullanırken Değerleme Ve Riski Azaltma