Κεφάλαιο 1: Όταν συμβαίνουν έκτακτα γεγονότα

“… Υπάρχει μια ανάγκη εκ μέρους όλων των δημοσιογράφων να μην κάνουν ποτέ υποθέσεις και πάντα να διασταυρώνουν και να επιβεβαιώνουν, προκειμένου να συνεχίσουν να αποτελούν αξιόπιστες πηγές ειδήσεων και πληροφόρησης.” — Santiago Lyon, αντιπρόεδρος και διευθυντής φωτογραφίας, Πρακτορείο Associated Press

Μετά από ένα χτύπημα του σεισμού μεγέθους 8.1 ρίχτερ βόρεια της Ινδίας, δεν πέρασε πολλή ώρα προτού κυκλοφορήσουν φήμες πως 4.000 κτίρια σε μία πόλη είχαν καταρρεύσει, προκαλώντας “αμέτρητους θανάτους”. Σύμφωνα με άλλες αναφορές, το κεντρικό κτίριο ενός κολλεγίου αλλά και αυτό του Ανώτατου Δικαστηρίου της περιοχής είχαν επίσης καταρρεύσει.

Μια παρόμοια κατάσταση επικράτησε, όταν σεισμός μεγέθους 9 ρίχτερ χτύπησε τη βορειοανατολική Ιαπωνία. Άνθρωποι άκουσαν πως θα έπεφτε τοξική βροχή εξαιτίας μιας έκρηξης στις εγκαταστάσεις μιας εταιρείας ελαιολάδου και πως δεν ήταν εφικτό για τους οργανισμούς οι οποίοι προσέφεραν βοήθεια να παρέχουν προμήθειες από αέρος εντός της χώρας.

Ήταν ψεύτικες φήμες, καθεμιά από αυτές.

Είναι θεμελιώδης αρχή πως οι φήμες και η παραπληροφόρηση συνοδεύουν τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Εκείνος ο σεισμός στην Ινδία; Συνέβη το 1934, αρκετά προτού εμφανιστούν το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα. Ο σεισμός στην Ιαπωνία ήρθε το 2011.

Και οι δύο σεισμοί κατέληξαν σε φήμες, επειδή η αβεβαιότητα και η ανησυχία –δύο βασικά στοιχεία που κυριαρχούν σε κρίσεις και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης–αναγκάζουν τους ανθρώπους να επινοούν και να επαναλαμβάνουν αμφιλεγόμενες πληροφορίες.

«Εν συντομία, οι φήμες εμφανίζονται και εξαπλώνονται, όταν οι άνθρωποι είναι αβέβαιοι και ανήσυχοι για ένα ζήτημα προσωπικής σχέσης και όταν η φήμη φαίνεται αξιόπιστη, δεδομένων των ευαισθησιών των ανθρώπων που εμπλέκονται στην εξάπλωση», γράφουν οι συγγραφείς του «Μύλοι που παράγουν φήμες: Ο κοινωνικός αντίκτυπος της φήμης και του μύθου» (Rumor Mills: The Social Impact of Rumorand Legend)

Ένα άρθρο στο Psychology Today το θέτει αλλιώς: «Ο φόβος γεννάει τις φήμες. Όσο περισσότερο συλλογική ανησυχία έχει μια ομάδα τόσο περισσότερο έχει την τάση να αρχίσει να αναπαράγει τις φήμες».

Στον σημερινό δικτυωμένο κόσμο, οι άνθρωποι επίσης εξαπλώνουν σκόπιμα ψεύτικες πληροφορίες και φήμες ως ένα αστείο για να «κερδίσουν»likes ή followers ή απλά για να προκαλέσουν πανικό.

Ως αποτέλεσμα, η δουλειά της εξακρίβωσης είναι ίσως πιο δύσκολη σε συγκεκριμένες καταστάσεις όταν η παροχή ακριβούς πληροφόρησης θεωρείται υψίστης σημασίας. Σε μια καταστροφή, είτε η αιτία που την προκαλεί είναι φυσική είτε ανθρώπινη, τα ρίσκα της ανακρίβειας ενισχύονται. Μπορεί κυριολεκτικά να είναι ένα θέμα ζωής ή θανάτου.

Ωστόσο, ανάμεσα στον θόρυβο και τις διάφορες φάρσες, υπάρχει πάντα ένα δυνατό σήμα που φέρνει πολύτιμες, σημαντικές πληροφορίες στο «φως». Όταν μια πτήση της US Airways αναγκάστηκε να προσγειωθεί στον ποταμό Hudson, ένας άνθρωπος σε ένα φέριμποτ υπήρξε η πηγή μιας επείγουσας, αποκαλυπτικής εικόνας που μόνο ένας παρευρισκόμενος στο ίδιο το γεγονός θα μπορούσε να έχει απαθανατίσει εκείνη τη στιγμή:

http://twitpic.com/135xa - There's a plane in the Hudson. I'm on the ferry going to pick up the people. Crazy.

— Jānis Krūms (@jkrums) January 15, 2009

Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο σημείο είναι ακόμη πιο πολύτιμοι σε μέρη όπου οι δημοσιογράφοι έχουν μικρή ή καθόλου πρόσβαση και οι οργανώσεις παροχής βοήθειας δεν έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν. Σήμερα, αυτοί οι μάρτυρες και οι συμμετέχοντες συχνά στρέφονται σε ένα τηλέφωνο, προκειμένου να καταγράψουν και να μοιραστούν ό,τι βλέπουν. Θα μπορούσε να είναι ένας θεατής-παριστάμενος μέσα σε μια βάρκα ενός ποταμού –ή ακόμα ένας άνθρωπος που μόλις απομακρύνθηκε από μια συντριβή αεροπλάνου, όπως στο παράδειγμα του 2013:

Το κοινό στηρίζεται σε επίσημες πηγές, όπως είναι οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί, οι υπηρεσίες εκτάκτου ανάγκης και οι κυβερνητικοί φορείς για την παροχή αξιόπιστων, έγκαιρων πληροφοριών.

Αλλά την ίδια στιγμή, αυτοί οι οργανισμοί και τα όργανα όλο και περισσότερο στρέφονται στο κοινό, το πλήθος, για να βοηθήσει στη συγκέντρωση νέων πληροφοριών και να μεταφέρουν σημαντικές οπτικές και πλαίσια. Όταν δουλεύει, αυτό δημιουργεί έναν ενάρετο κύκλο: Οι επίσημες και καθιερωμένες πηγές πληροφοριών -κυβερνητικοί οργανισμοί, Μ.Κ.Ο, ειδησεογραφικοί οργανισμοί–παρέχουν πολύ σημαντικές πληροφορίες σε στιγμές ανάγκης και δουλεύουν στενά με ανθρώπους που βρίσκονται επί τόπου και οι οποίοι είναι οι πρώτοι που βλέπουν και καταγράφουν μια επείγουσα κατάσταση.

Για να το καταφέρουν αυτό, δημοσιογράφοι, διασώστες αλλά και οι εργαζόμενοι σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης πρέπει να γίνουν ικανοί και να αποκτήσουν εμπειρία στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και άλλων πηγών για τη συγκέντρωση, τριγωνομέτρηση όπως επίσης και την επιβεβαίωση των συχνά αντικρουόμενων πληροφοριών που αναδύονται κατά τη διάρκεια μια καταστροφής. Χρειάζονται αποδεδειγμένες μεθόδους, αξιόπιστα εργαλεία, δοκιμασμένες και ακριβείς τεχνικές. Πάνω από όλα, χρειάζεται να αποκτήσουν όλα τα προαναφερθέντα, προτού συμβεί μια καταστροφή.

Μια καταστροφή δεν είναι κατάλληλη ώρα για κάποιον να εξακριβώσει οτιδήποτε με πρόχειρο τρόπο. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή, για να βρει ποια είναι τα κριτήρια και οι πρακτικές του για τη διαχείριση των πληροφοριών που προέρχονται από το πλήθος (crowdsourcing). Ωστόσο, είναι αυτό που σε πολλές –πάρα πολλές- αίθουσες σύνταξης και άλλους οργανισμούς συμβαίνει.

Ευτυχώς, μια πληθώρα εργαλείων, τεχνολογιών και καλών πρακτικών που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια επιτρέπουν στον καθένα να ελέγξει τη νέα αυτή τέχνη της επιβεβαίωσης -και επιπλέον αναπτύσσονται περισσότερο συνεχώς.

Στην τελική, αφορά στην επίτευξη μιας αρμονίας ανάμεσα σε δύο κεντρικά στοιχεία: Την προετοιμασία, την εκπαίδευση και τη συνεργασία ανθρώπων πριν και κατά τη διάρκεια μιας επείγουσας ανάγκης• και την παροχή πρόσβασης και πόρων που θα τους επιτρέψουν να αξιοποιήσουν και να επωφεληθούν πλήρως των συνεχώς εξελισσόμενων εργαλείων, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση.

Ο συνδυασμός του ανθρώπινου και του τεχνολογικού παράγοντα με την έννοια της κατεύθυνσης και του ζήλου είναι ουσιαστικά αυτό που βοηθάει στη γρήγορη και ιδανική εξακρίβωση. Ομολογουμένως, αυτός είναι ωστόσο ένας νέος συνδυασμός και το τοπίο με τα διάφορα εργαλεία και τις τεχνολογίες μπορεί γρήγορα να αλλάξει.

Το συγκεκριμένο βιβλίο συγκεντρώνει τις καλύτερες συμβουλές και εμπειρίες, μεταφέροντας τις ειδικές γνώσεις κορυφαίων επαγγελματιών από μερικούς από τους μεγαλύτερους παγκοσμίως ειδησεογραφικούς οργανισμούς, Μ.Κ.Ο, εθελοντικές και τεχνικές κοινότητες ακόμα και τα Ηνωμένα Έθνη. Προσφέρει ουσιαστική καθοδήγηση, εργαλεία και μεθόδους, προκειμένου να βοηθήσει οργανισμούς και επαγγελματίες να παρέχουν στο κοινό αξιόπιστες, έγκυρες πληροφορίες όταν αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία.

**

Η αλήθεια είναι πως συχνά καλοί επαγγελματίες την πατάνε εξαιτίας μιας λανθασμένης πληροφόρησης και είναι γεγονός πως η τεχνολογία, όπως ακριβώς μπορεί να μας βοηθήσει, μπορεί και να μας οδηγήσει «έξω από τον σωστό δρόμο». Αυτό μπορεί να είναι πιο χαρακτηριστικό, όταν μεγάλος όγκος πληροφορίας κινείται με τόσο γρήγορους ρυθμούς, ενώ παράλληλα τόσες πολλές αίθουσες σύνταξης και οργανισμοί στερούνται κάποιων επίσημων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μεθόδων που αφορούν στο θέμα μιας διαδικασίας επιβεβαίωσης.

«Η δουλειά της επιβεβαίωσης και της απομυθοποίησης περιεχομένου από το κοινό στηρίζεται πολύ περισσότερο στο δημοσιογραφικό προαίσθημα παρά στη «στιλάτη τεχνολογία», έγραψε ο David Turner σε ένα άρθρο του Nieman Reports αναφορικά με το κέντρο του BBC που είναι υπεύθυνο για το περιεχόμενο που έχει δημιουργηθεί στο διαδίκτυο από τους χρήστες (User Generated Content). «Ενώ κάποιοι ονομάζουν αυτή τη νέα εξειδίκευση στη δημοσιογραφία ως “αναλυτική διερεύνηση πληροφοριών” (information forensics), κάποιος δεν χρειάζεται να είναι ειδικός στις τεχνολογίες πληροφοριών (IT expert) ή να έχει ειδικό εξοπλισμό για να ρωτήσει και να απαντήσει τις θεμελιώδεις ερωτήσεις που χρησιμοποιούνται, για να κρίνουν εάν ένα επεισόδιο είναι σκηνοθετημένο ή όχι.»

Αυτή η συνειδητοποίηση, πως δεν υπάρχει καμιά μαγική συνταγή, καμιά τέλεια εξέταση, αποτελεί το σημείο εκκίνησης για κάθε εξέταση εξακρίβωσης αλλά και για την παροχή αξιόπιστων πληροφοριών σε μία καταστροφή. Αυτό απαιτεί οι δημοσιογράφοι και όλοι οι άλλοι να κοιτάξουν πρώτα τις βασικές αρχές της επιβεβαίωσης που έχουν υπάρξει για δεκαετίες και που ποτέ δεν πρόκειται να χαρακτηριστούν ξεπερασμένες.

Ο Steve Buttry επικεντρώνεται στο κεφάλαιό του σε μια κεντρική ερώτηση για την καρδιά της επιβεβαίωσης. Ενώνοντάς το, προκύπτει αυτή η λίστα με τις βασικές αρχές:

• Έχετε ένα σχέδιο και ορισμένες διαδικασίες σε ετοιμότητα, προτού προκύψουν καταστροφές και έκτακτα γεγονότα.
• Αναπτύξτε ανθρώπινες πηγές.
• Ελάτε σε επαφή με ανθρώπους, μιλήστε τους.
• Να είστε επιφυλακτικοί όταν κάτι δείχνει, ακούγεται ή φαίνεται να είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό.
• Συμβουλευτείτε αξιόπιστες πηγές.
• Εξοικειωθείτε με την αναζήτηση, τις ερευνητικές μεθόδους και τα νέα εργαλεία.
• Επικοινωνείτε και δουλεύετε μαζί με άλλους επαγγελματίες –η επιβεβαίωση είναι ένα ομαδικό άθλημα.

Ένα ακόμη μότο-στοιχείο το οποίο έχει προστεθεί στην παραπάνω λίστα τα τελευταία χρόνια είναι όταν προσπαθεί κάποιος να αξιολογήσει πληροφορίες –που υπάρχουν σε μια εικόνα, σε ένα «τιτίβισμα» (tweet), σε βίντεο ή σε άλλο τύπο περιεχομένου–θα πρέπει να εξακριβώσει την πηγή και το περιεχόμενο.

Όταν το Associated Press προώθησε τον Fergus Bell να αναλάβει τα ηνία της δημιουργίας και της άσκησης της μεθόδου τους για την επιβεβαίωση περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες (user-generated video), αυτός πρώτα κοίταξε τη μακροχρόνια τακτική-καθοδήγηση που χρησιμοποιούσε ο οργανισμός για επιβεβαίωση παρά τα νέα εργαλεία και την τεχνολογία.

«Το AP είχε πάντα τα κριτήριά του, αυτά στην πραγματικότητα δεν έχουν αλλάξει, και δούλευε με εκείνα στα οποία εμείς συγκεκριμένα ήμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε ροές εργασίας και βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση των κοινωνικών μέσων», ανέφερε ο Bell. «Επομένως, το AP πάντα προσπαθεί να βρίσκει την αυθεντική πηγή, προκειμένου εμείς να κάνουμε τη δημοσιογραφική κάλυψη γύρω από αυτή. Και αυτός είναι πάντα ο τρόπος που χειριζόμαστε για την εξακρίβωση του UGC. Δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε κάτι αν δεν μιλήσουμε στο άτομο που το δημιούργησε, στις περισσότερες περιπτώσεις.»

Ξεκινώντας με αυτές τις βασικές αρχές, οι οργανισμοί μπορούν να αρχίσουν να χτίζουν μια αξιόπιστη, επαναλαμβανόμενη μέθοδο για την εξακρίβωση των πληροφοριών κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Η εξακρίβωση των πληροφοριών στα κοινωνικά δίκτυα, είτε αφορά επικαλούμενα γεγονότα, φωτογραφίες ή βίντεο, γίνεται ευκολότερη όταν γνωρίζεις τα κριτήριά σου και πώς να τα εφαρμόσεις.

Αυτό συμβαίνει, όταν είναι εφικτό να κάνεις την καλύτερη χρήση εργαλείων όπως αυτά της ανάγνωσης δεδομένωνEXIF (Exchangeable Image File), εργαλεία plug-ins για την ανάλυση των φωτογραφιών, προχωρημένη αναζήτηση στο Twitter, εργαλεία για τα domain names (who is domain lookups) και τα άλλα εργαλεία που συνοψίζονται σε αυτό το βιβλίο.

Μαζί με αυτή την εργαλειοθήκη, τα κριτήρια και τις μεθόδους που ενημερώνουν για το πώς να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία, υπάρχει επίσης το πολύ σημαντικό στοιχείο του crowdsourcing: το να μεταφέρεις το κοινό μέσα στη μέθοδο-διαδικασία και να δουλεύεις με αυτό για να εξασφαλίσεις πως όλοι έχουμε μια καλύτερη πληροφόρηση, όταν αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία.

Ο Andy Carvin, που πρόσφατα άφησε τη θέση του ανώτερου-υπεύθυνου για τη σχεδίαση στρατηγικής στο NPR όσον αφορά στα κοινωνικά δίκτυα, είναι ίσως ο πιο διάσημος και έμπειρος επαγγελματίας στην επιβεβαίωση πληροφοριών που προέρχονται από διαδικασία crowdsourcing. Ανέφερε πως το κλειδί είναι να δουλεύεις μαζί με τον κόσμο και, όπως λέει το μότο του NPR, «δημιούργησε ένα πιο ενημερωμένο κοινό.»

«Όταν προκύπτει μια μεγάλη είδηση, δεν πρέπει απλά να χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά μέσα για να μεταδίδουμε τους τελευταίους τίτλους των ειδήσεων ή να ζητάμε από τους ανθρώπους feedback μετά το γεγονός», ανέφερε στην εναρκτήρια ομιλία του στο Διεθνές Φεστιβάλ Δημοσιογραφίας (International Journalism Festival).

Και συνέχισε:

Δεν πρέπει ακόμα να σταματάμε απλά ζητώντας τη βοήθειά τους όταν καλύπτουμε ένα μεγάλο γεγονός. Πρέπει να είμαστε πιο ξεκάθαροι σχετικά με το τι ξέρουμε και τι όχι. Θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε ενεργώς τις διάφορες φήμες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Από το να προσποιούμαστε πως δεν κυκλοφορούν ή ότι δεν μας αφορούν, θα πρέπει αντίθετα να τα αντιμετωπίζουμε όλα αυτά ευθέως, προκαλώντας το κοινό να τα αμφισβητήσει, να τα περιεργαστεί και να κατανοήσει από πού ίσως να έχουν προέλθει και για ποιο λόγο.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν οδηγό για να βοηθήσει όλους μας –δημοσιογράφους, ανταποκριτές σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, πολίτες που αναλαμβάνουν ρόλο ρεπόρτερ και οποιονδήποτε άλλο – να κερδίσουμε και να επωφεληθούμε από τις δεξιότητες και τις γνώσεις που είναι απαραίτητες για να συνεργαστούμε κατά τη διάρκεια κρίσιμων γεγονότων όσον αφορά στον διαχωρισμό των ειδήσεων από τις άχρηστες πληροφορίες και τέλος, να βελτιώσουμε την ποιότητα των πληροφοριών που είναι διαθέσιμη στην κοινωνία μας, όταν αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη σημασία.

• Previous
• Next : Μελέτη Περίπτωσης 1.1: Ξεχωρίζοντας τη φήμη από το γεγονός σε μια ζώνη συγκρούσεων στη Νιγηρία