Μελέτη Περίπτωσης 5.2: Ερευνώντας μια αναφορά για «Σφαγή» στην Ακτή Ελεφαντοστού

Τον Μάρτιο του 2011 ένα βίντεο εμφανίστηκε στο Youtube στο οποίο απεικονιζόταν η δολοφονία τουλάχιστον έξι γυναικών από Ιβοριανές δυνάμεις ασφαλείας (FDS) κατά τη διάρκεια διαδήλωσης στην περιοχή Αμπόμπο. Η διαδήλωση έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια περιόδου αναταραχής, όταν ο πρόεδρος Laurent Gbagbo παρέμενε στην εξουσία μετά την ήττα του στις προεδρικές εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου.

Κατ’ εντολή ενός πελάτη, το Storyful ορίστηκε να επαληθεύσει το βίντεο, δύο χρόνια μετά απ’ ό,τι είχε συμβεί. Το βίντεο δείχνει μια μεγάλη ομάδα γυναικών να φωνάζει «ADO» (αναφορά στον Alassane Dramane Ouattara, αντίπαλο του Gbagbo). Αργότερα, στο χρονικό σημείο 3:32, εμφανίζονται τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και βολές μεγάλου διαμετρήματος να πυροδοτούνται. Αρκετοί άνθρωποι φαίνεται να τραυματίζονται θανάσιμα. Εκείνη την περίοδο, κάποιοι Ιβοριανοί πολίτες ισχυρίστηκαν ότι οι τραυματισμοί ήταν «στημένοι». Τότε ο Υπουργός Άμυνας της χώρας έγειρε αμφιβολίες για το βίντεο και οι υποστηρικτές του Gbagbo υποστήριξαν ότι το βίντεο ήταν «ψεύτικο» με αναπαραστάσεις στο YouTube (εδώ και εδώ).

Η επικύρωση ενός βίντεο σε ένα σενάριο ως έκτακτη είδηση είναι ίσως πιο εύκολη από ό,τι αυτή η μορφή αναδρομικής έρευνας. Οι πληροφορίες τις οποίες επιβεβαιώνει ή καταρρίπτει ένα βίντεο είναι πιο εύκολο να βρεθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι σχετικές πληροφορίες για ένα παλαιότερο γεγονός βρίσκονται συχνά κρυμμένες βαθιά μέσα στα κοινωνικά δίκτυα. Η έρευνα αρχείου είναι είτε δύσκολη είτε δεν είναι εφικτή. Έχοντας αυτούς τους περιορισμούς στο μυαλό μου, περιγράφω παρακάτω πώς εργάσθηκα ώστε να προσπαθήσω να εξακριβώσω το βίντεο.

Συγκέντρωση γενικού πλαισίου για το γεγονός

Μη εξοικειωμένος με τα στοιχεία της σφαγής που αναφέρθηκε, αναζήτησα στο Google για «Νεκρές γυναίκες Gbagbo Μάρτιος 3 2011». Η αναζήτηση επέστρεψε αρκετές αναφορές (εδώ και εδώ) που περιέγραφαν κατά προσέγγιση την τοποθεσία και την αλληλουχία των γεγονότων. Η αναζήτηση επίσης εμφάνισε μια δήλωση σχετική με το συμβάν που έγινε από τον τότε Υπουργό Άμυνας της χώρας, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι οι σκηνές ήταν σκηνοθετημένες.

Είναι σημαντικό ότι τα αποτελέσματα αυτά παρείχαν επίσης λέξεις-κλειδιά που μπορούσα να χρησιμοποιήσω, για να ξανακάνω μια πιο εστιασμένη αναζήτηση. Χρησιμοποιώντας αυτούς τους όρους για την ιστορική αναζήτηση στο Twitter και στο YouTube, έφερα στο φως μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων και περιεχομένου δημιουργημένο από χρήστες (πάντα προσπαθήστε να βάζετε τον εαυτό σας στη θέση του ατόμου που ανεβάζει το περιεχόμενο και φανταστείτε πώς θα περιέγραφε το βίντεο, τι επισημάνσεις θα έκανε ή άλλες πληροφορίες θα έδινε).

Τοποθεσία

Σύμφωνα με τις αναφορές, η διαδήλωση και οι πυροβολισμοί διαδραματίστηκαν σε έναν κυκλικό κόμβο στην περιοχή του Abobo, μια περιοχή στα βόρεια του Abidjan. Συγκεκριμένα, μια αναφορά τοποθετεί το γεγονός σε μια κύρια διασταύρωση/κυκλικό κόμβο στον αυτοκινητόδρομο του Abobo, δίπλα στην περιοχή που είναι γνωστή ως «AboboGare». Ένας μάρτυρας περιγράφει ότι οι δυνάμεις ασφαλείας, περνώντας από ένα κυκλικό κόμβο, επέστρεψαν και άνοιξαν πυρ εναντίον των γυναικών, «πριν επιστρέψουν στο Adjamé». Το Adjamé βρίσκεται νότια του Abobo, δίνοντάς μας έτσι και την κατεύθυνση της κυκλοφορίας στους δρόμους.

Σύμφωνα με μία ταυτόχρονα δημοσιευμένη αναφορά στη «LePatriot», στις 8 Μαρτίου, οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν «στην κυκλική διασταύρωση της Banco» (όπως καταγράφεται και παρακάτω στον χάρτη). Ψάχνοντας ένα τοπικό forum, φαίνεται ότι η κυκλική διασταύρωση ήταν η περιοχή προηγούμενων παρόμοιων διαδηλώσεων.

Στο Google Maps φαίνονται δύο μεγάλοι κυκλικοί κόμβοι. Ο ένας από αυτούς, «Carrefour Banco» βρίσκεται στο νότιο άκρο της περιοχής Αμπόμπο, προς το Adjamé. Αυτό ταιριάζει με την προηγούμενη αναφορά, οπότε το χρησιμοποιώ και ως σημείο εκκίνησης.

Η θέση από τα φώτα του δρόμου και τα φανάρια, η παράταξη των φοινίκων και των φυλλοβόλων δέντρων καταγράφονται στο βίντεο από τις 4:00 και μετά από δορυφόρο στη νοτιοδυτική πλευρά της «Carrefour Banco» με τη σειρά διαδοχής των γεγονότων, όπως φαίνεται στην παραπάνω εικόνα, μέσα στους άσπρους κύκλους. Το μεγάλο κτίριο με τις δύο προεξοχές στην κορυφή της στέγης (σε κόκκινο κύκλο) επίσης βρίσκεται σε ευθεία γραμμή με το κτίριο που βλέπουμε σε απόσταση, όπου το κομβόι με τα αυτοκίνητα ασφαλείας εξαφανίζεται. Αυτό συμφωνεί με την κατεύθυνση της κίνησης που φαίνεται από το δορυφόρο στην εικόνα επάνω, και την κατάθεση αυτόπτη μάρτυρα που είδε τα οχήματα να κατευθύνονται νότια, προς το Adjamé.

Ωστόσο, ένα κομμάτι από το αποδεικτικό βίντεο (παραπάνω) δεν ταιριάζει με την απεικόνιση από το δορυφόρο. Μετρήσαμε τρία φυλλοβόλα δέντρα καθώς το κομβόι εισέρχεται στον κυκλικό κόμβο. Στο Google Maps εμφανίζονται μόνο δύο τέτοια δέντρα. Το βίντεο καταγράφηκε το 2011 και οι δορυφορικές εικόνες είχαν ημερομηνία 2013, οπότε ίσως ένα δέντρο είχε κοπεί. Έτσι, κοιτάξαμε μέσα από το ιστορικό δορυφορικές εικόνες στο Google Earth. Οι εικόνες από το 2009 δείχνουν τρία μεγάλα φυλλοβόλα δέντρα στη γωνία του κυκλικού κόμβου.

Το τρίτο δέντρο, που λείπει από τις εικόνες του 2013 δορυφόρου, περιγράφεται στην παραπάνω εικόνα (περιστροφή 180 μοίρες από βόρεια στα νότια). Κρίνοντας από αυτή την άποψη, μπορούμε να δούμε ότι η θέση της κάμερας ήταν ακριβώς απέναντι από το δρόμο. Αργότερα, μίλησα με μια αξιόπιστη πηγή που γνώριζε για το βίντεο, και που είχε επισκεφθεί την περιοχή Abobo, για να κάνει αναφορά για τη «σφαγή». Επιβεβαίωσε ότι αυτή ήταν η γωνία της κάμερας.

Ημερομηνία

Η ημερομηνία της εκτέλεσης επιβεβαιώνεται από μερικές ανεξάρτητες αναφορές και βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα. Τα συγκεκριμένα βρέθηκαν αναδρομικά μέσα από μια ποικιλία αναζητήσεων: σε Twitter, Topsy ή TopsyPro (το οποίο επιτρέπει τον καθορισμό ημερομηνίας) και στο Youtube με καθορισμένα αποτελέσματα ανά ημερομηνία που δημοσιεύθηκαν.

Κάποια από τα βήματα που ακολούθησα ήταν:

• Χρησιμοποίησα την αναζήτηση του ιστορικού του Twitter για τη συλλογή στοιχείων, πηγαίνοντας σε παλαιότερα αποτελέσματα από τις 3 Μαρτίου του 2011 και έπειτα.
• Εξέτασα τα tweets και τις ερωτήσεις σχετικά με την είδηση και βρήκα αυτό και αυτήν την απάντηση. Αυτές οι πηγές είναι πιθανές μαρτυρίες, οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν τις μαρτυρίες. Η πρώτη πηγή τοποθετείται στην περιοχή Cocody, στην Abidjan και η δεύτερη στην Abidjan.
• Επίσης, εντόπισα αυτό το άτομο, το οποίο δημοσίευσε το βίντεο από το Abobo και προηγούμενα RHDP συλλαλητήρια. Εξετάζοντας άλλα βίντεο στο Twitter στο λογαριασμό του, οδηγήθηκα σε ένα δημοσιευμένο βίντεο την ημέρα της διαμαρτυρίας.
• Αναζήτησα περισσότερο στο λογαριασμό του στο χρονολόγιο στο Twitter και βρήκα και άλλες αναφορές στο RHDP εκείνη τη μέρα. Αυτό με οδήγησε σε άλλους συνδέσμους, όπως η ειδησεογραφική αναφορά στο γεγονός. Αυτή περιείχε μια φωτογραφία από το Reuters η οποία έδειχνε θύματα τα οποία ταίριαζαν με αυτά στο βίντεο.
• Κάνοντας μια αναζήτηση στις Εικόνες του Google για τη συγκεκριμένη φωτογραφία βεβαιώθηκα ότι δεν είχε χρησιμοποιηθεί πριν τις 3 Μαρτίου. Ωστόσο, τα αποτελέσματα έδειξαν επίσης ότι σ’ ένα άρθρο της Guardian χρησιμοποιήθηκαν δικές της φωτογραφίες και όχι αυτές του Reuters. Αυτό σημαίνει ότι ένας φωτογράφος βρισκόταν εκεί κατά τη διάρκεια των γεγονότων.

Ερεύνησα περισσότερο στη φωτογραφία, που φαίνεται παρακάτω.

Η εικόνα συμφωνεί με την εικόνα του θύματος στις 5:30 στο αρχικό βίντεο. Το θύμα καλύπτεται από ενδύματα και πράσινα φύλλα τα οποία χρησιμοποιούνταν από πολλούς διαδηλωτές. Προσέξτε το στενό, σκούρο μπλε μπλουζάκι που φοράει το θύμα και το διακριτικό ένδυμα με ένα τετράγωνο μοτίβο με κόκκινες, πορτοκαλί, άσπρες και σκούρες γραμμές που εμφανίζονται στο πάνω μέρος της σελίδας.

Η «France 24 Observateurs» επίσης παρείχε αρκετές φωτογραφίες από το συμβάν με πηγές από την Abidjan. Εμείς από το Storyful το επιβεβαιώσαμε με τη «France 24 Observateurs».

Άλλες έρευνες ανακάλυψαν ένα ημερολόγιο με φωτογραφίες δημοσιευμένο εδώ από το δημοσιογράφο Issouf Sanogo της Agence France-Presse. Ο Sanogo πήρε συνέντευξη από μια γυναίκα που ονομάζεται Sirah Drane, η οποία δήλωσε ότι βοήθησε στην οργάνωση της διαδήλωσης στις 3 Μαρτίου. Ο Drane υποστηρίζει ότι εκείνη κρατούσε ένα μεγάφωνο, για να κατευθύνει το μεγάλο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί σε έναν κόμβο κυκλοφορίας στο Abobo. Η γυναίκα ταιριάζει με την περιγραφή που υπάρχει στο βίντεο.

Το βίντεο συγκρίνεται με άλλα τρία βίντεο από το ίδιο συμβάν. Αυτά τα βίντεο καταγράφηκαν από το Storyful εκείνη την εποχή, και μπορούσε κανείς να τα βρει κάνοντας μια αναζήτηση στο YouTube, χρησιμοποιώντας όρους αναζήτησης που προαναφέρθηκαν νωρίτερα.

Το πρώτο βίντεο δημοσιεύθηκε την ημέρα που έγινε το συμβάν από λογαριασμό τουYouTube από την Ακτή Ελεφαντοστού, ο οποίος δημιουργήθηκε ειδικά για να δημοσιεύσει το βίντεο. Δεν υπάρχει καμία επιπλέον δραστηριότητα αυτού του λογαριασμού ώστε να υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την πηγή. Οι ίδιες τραυματισμένες γυναίκες καταγράφονται στο βίντεο, όπως και η χαρακτηριστική πλατεία βρίσκεται στο παρασκήνιο.

Ένα δεύτερο βίντεο δημοσιεύθηκε σε έναν άλλο λογαριασμό στο YouTube από την Ακτή Ελεφαντοστού το πρωί της 4ης Μαρτίου στις 09:06:37 GMT. Το άτομο που δημοσίευσε το βίντεο το περιγράφει ως «αρκετές γυναίκες σκοτώθηκαν στη διαδήλωση RHDP χθες», δηλαδή στις 3 Μαρτίου.

Κανένα από αυτά τα βίντεο και τις φωτογραφίες που επιβεβαιώνουν δεν υπήρχαν πριν τις 3 Μαρτίου, ενισχύοντας σε μεγάλο βαθμό τη βεβαιότητα ότι αυτή είναι η ημερομηνία του συμβάντος.

Το πραγματικό άτομο που δημοσίευσε το βίντεο

Το βίντεο δημοσιεύθηκε στο YouTube στις 4 Μαρτίου, 2011. Είναι το πρώτο αντίστοιχο βίντεο που βρέθηκε στο YouTube. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό το βίντεο να προέρχεται από κάποιο λογαριασμό Facebook ή από αλλού και εισήχθη σε αυτό τον λογαριασμό στο YouTube.

Ο λογαριασμός στο YouTube προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και συνδέεται με μια ιστοσελίδα «φάντασμα», την onemendo.com. Ο λογαριασμός εμφανίστηκε να λειτουργεί από κάποιο χρήστη με διασυνδέσεις με Τζαμαϊκανούς μετανάστες που ζουν στη Νέα Υόρκη ή στο Νιου Τζέρσεϊ, καθώς ο λογαριασμός περιείχε διαφημιστικό υλικό από ένα τοπικό κλαμπ, το DanceHallReggae.com.

Βίντεο από εκείνη περίπου την εποχή συνδεδεμένα με λογαριασμό στο Vimeo αποδεικνύουν ότι βρίσκονται στο Rochester, στη Νέα Υόρκη. Ένας συνδεδεμένος λογαριασμός στο Facebook επίσης, έκανε αναρτήσεις με συνδέσμους σε μουσική από Τζαμαϊκανούς DJs. Αυτό δεν μας δίνει περισσότερα στοιχεία σχετικά με την προέλευση του βίντεο και την ανάρτηση, καθώς δεν υπήρχε κάποιος σύνδεσμος στις 3 Μαρτίου, 2011. Στον ίδιο λογαριασμό στο YouTube δημοσιεύθηκαν επίσης βίντεο από σαπουνόπερα στη Σενεγάλη.

Είναι το βίντεο αυθεντικό;

Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν την τοποθεσία και καθορίζουν ότι η ημερομηνία του βίντεο είναι εξαιρετικά πιθανό να είναι η 3η Μαρτίου. Ωστόσο, το βασικό σημείο: Παρουσιάζονται στο βίντεο γυναίκες διαδηλώτριες να σκοτώνονται από τις δυνάμεις ασφαλείας εκείνη τη μέρα;

Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η δολοφονία είναι σκηνοθετημένη και τα πτώματα τοποθετήθηκαν στο δρόμο, αφού έφυγαν οι δυνάμεις ασφαλείας. Αυτά τα σοβαρά ερωτήματα δικαιολογούν την έρευνα.

Στη δήλωση αυτή, ο υπουργός Άμυνας του Gbagbo, Alain Dogou, αναφέρεται στο ερασιτεχνικό βίντεο που εμφανίστηκε στις 4 Μαρτίου. Υποστηρίζει ότι μια γυναίκα δέχεται την εντολή να «ξαπλώσει κάτω», (και το ακούμε στο βίντεο). Ο Dogou υποστηρίζει ότι «είναι δύσκολο να πούμε» αν είναι από την τοποθεσία που αναφέρουν οι δημοσιογράφοι. (Φυσικά έχουμε επιβεβαιώσει την τοποθεσία). Υποστηρίζει επίσης, ότι οι διεθνείς δημοσιογράφοι δεν κάλυπταν τη διαμαρτυρία, καθώς είχαν παρευρεθεί σε συνέντευξη τύπου από τον οργανισμό UNOCI (United Nations Operation in Côted 'Ivoire) ή κάποιο άλλο γεγονός σχετικό με το Συμβούλιο των Υπουργών. Τελικά, παραδέχθηκε ότι μια διαμαρτυρία γυναικών έλαβε χώρα στο Abobo εκείνη την ημερομηνία.

Προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα:

• Γιατί η κάμερα απομακρύνθηκε από τους τραυματίες κατά τη διάρκεια που το κομβόι μπήκε στον κυκλικό κόμβο;
• Τα θύματα πυροβολήθηκαν λίγα μέτρα το ένα από το άλλο;
• Όλα τα θύματα έπεσαν μπρούμυτα όπως φαίνεται στο βίντεο;
• Τα πρόσωπά τους γρήγορα καλύφθηκαν με ενδύματα –γιατί συνέβη αυτό;
• Σε μια γυναίκα με αίματα λένε «ξάπλωσε κάτω, ξάπλωσε κάτω» στο βίντεο, όπως περιγράφεται από τον υπουργό Άμυνας Dogou. Γιατί συνέβη αυτό; Είναι από την ανησυχία για την άσχημη κατάστασή της ή για να σκηνοθετηθεί ο τραυματισμός;
• Η «σφαγή» δημιουργεί μια φρενίτιδα συναισθημάτων στο βίντεο. Είναι αληθινά ή κάποιοι άλλοι διαδηλωτές εξαπατήθηκαν ή έγιναν συνένοχοι σε μια σκηνοθετημένη «σφαγή»;

Αρκετές μαρτυρίες δίνουν πειστικές αναφορές ότι οι τραυματισμοί προήλθαν από τη σφαγή. Ένας γιατρός από το νοσοκομείο «South Abobo Hospital» αναφέρεται στις σελίδες 63/64 της αναφοράς από τον οργανισμό «Human Rights Watch». Ο γιατρός ανέφερε ότι είδε θύματα από πυροβολισμούς:

Ένας γιατρός ο οποίος περιποιήθηκε πολλές γυναίκες οι οποίες δεν κατάφεραν να επιβιώσουν, ανέφερε ότι τα τραύματά τους προκλήθηκαν σαφέστατα από βαρύ οπλισμό, και όχι από απλές σφαίρες. Ο γιατρός και δύο μάρτυρες από το περιστατικό δήλωσαν στο Human Rights Watch ότι το κεφάλι ενός από τα θύματα είχε διαχωριστεί πλήρως από το υπόλοιπο σώμα. Άλλα θύματα, δύο από τα οποία δεν επιβίωσαν λόγω των σοβαρών τραυματισμών, χτυπήθηκαν από σφαίρες οπλοπολυβόλου.

(Στο βίντεο δεν φαίνεται κάποιο θύμα του οποίου το κεφάλι να έχει διαλυθεί.)

Μια αναφορά των New York Times παραθέτει δύο μαρτυρίες ως εξής:

«Το πρώτο τανκ άρχισε να πυροβολεί», δήλωσε ο κάτοικος τουAbobo, Idrissa Diarrassouba. «Αμέσως έξι γυναίκες σκοτώθηκαν. Εγώ βρισκόμουν εκεί, δίπλα τους. Αυτές απλά έπεσαν κάτω».”

«Υπήρξε μια έκρηξη ενός οπλοπολυβόλου», δήλωσε ο μάρτυρας Idrissa Sissoko. Επίσης, μίλησε για έξι γυναίκες να πυροβολούνται. «Είδα έξι ανθρώπινα σώματα να βρίσκονται κάτω ξαφνικά», δήλωσε.

Σύμφωνα με αυτή την αναφορά, μια στρατιωτική πηγή δήλωσε σε δημοσιογράφο του Reuters ότι ο πυροβολισμός ήταν ατύχημα που προήλθε από τη νευρικότητα των δυνάμεων ασφαλείας μετά από τις προηγούμενες συγκρούσεις.

Συμπέρασμα

Μπορούμε να πούμε ότι η ημερομηνία και η τοποθεσία επαληθεύονται σε μεγάλο βαθμό. Η αρχική πηγή δεν επιβεβαιώνεται και ως εκ τούτου δεν έχουμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με το άτομο που κατέγραψε το απόσπασμα.

Τελικά, όμως, αντικατοπτρίζει το βίντεο αληθινά γεγονότα;

Αυτό δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε από απόσταση με 100% επιτυχία, και με το υλικό που έχουμε συλλέξει. Θα ήταν σημαντικό να συγκεντρώσουμε από πρώτο χέρι μαρτυρίες από αυτόπτες μάρτυρες, γιατρούς που περιποιήθηκαν τα θύματα και τις οικογένειες των θυμάτων καθώς και να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε και να κάνουμε ερωτήσεις στο άτομο που δημοσίευσε το βίντεο. Για να προσδιορίσουμε τα θύματα, θα μπορούσαμε να επιχειρήσουμε μια πιο λεπτομερή έρευνα του πρώτου βίντεο, χωρίζοντας καρέ-καρέ τις σημαντικές στιγμές του πυροβολισμού, για να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους να εντοπίσουμε τα θύματα, και έπειτα να εντοπίσουμε και τους επιζώντες.

Ακόμα και με όλα τα επιβεβαιωμένα γεγονότα και τις πληροφορίες που κατάφερα να συγκεντρώσω, ετυμηγορία δεν μπορεί να ληφθεί ακόμα για την αυθεντικότητα του συγκεκριμένου βίντεο.

• < Previous
• Next : Μελέτη Περίπτωσης: Επιβεβαιώνοντας την τοποθεσία και το περιεχόμενο ενός βίντεο