Κεφάλαιο 2: Βασικές αρχές στη διαδικασία επιβεβαίωσης: Χρήσιμοι κανόνες

Το 1996, πραγματοποίησα ένα πρόγραμμα σε μία ομάδα μπάσκετ κοριτσιών από ένα Λύκειο της Αμερικής η οποία 25 χρόνια πριν είχε κερδίσει το πρωτάθλημα της Αιόβα. Πήρα συνέντευξη και από τα 12 μέλη της ομάδας «Farragut» καθώς επίσης και από την καλύτερη παίκτρια και στον προπονητή του «Mediapolis», της ομάδας που η Farragut κέρδισε και πήρε το πρωτάθλημα.

Τους ρώτησα όλους πώς κέρδισε η Farragut. Έδωσαν διαφορετικές, συχνά ζωηρές, περιγραφές της ίδιας ιστορίας: Η σταρ του Mediapolis Barb Wischmeier, η οποία ήταν πάνω από 1.80, σκόραρε με εύκολο τρόπο απέναντι στα κοντύτερα κορίτσια του Farragut στις αρχές του παιχνιδιού και το Mediapolis πήρε το προβάδισμα.

Ο προπονητής του Farragutέβαλε την Tanya Bopp στο παιχνίδι, που ήταν μετά βίας πάνω από 1.50, προκειμένου να μαρκάρει τη Wischmeier. Η Bopp χρεώθηκε με μερικά προσωπικά φάουλ (κάποιοι συγκεκριμένα θυμούνται πως ήταν τρία ή τέσσερα φάουλ) απέναντι στην πιο ψηλή αθλήτρια, που σάστισε και έγινε λιγότερο επιθετική. Το Farragut επέστρεψε, για να κερδίσει το παιχνίδι.

Δεν αμφισβήτησα αυτές τις με συνέπεια αναμνήσεις στην αναφορά μου, αλλά σχεδόν κατά λάθος έμαθα πως ήταν υπερβολικές. Ένα από τα κορίτσια μου δάνεισε το βίντεο του αγώνα. Έκατσα και παρακολούθησα ολόκληρο το παιχνίδι, αναζητώντας λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την ιστορία μου. Δεν δοκίμαζα κανενός τη μνήμη, αλλά όταν τελείωσα με την κασέτα, σκέφτηκα πως πρέπει να έχω χάσει κάτι. Και έτσι είδα ξανά τον αγώνα.

Η Tiny Tanya Bopp έκανε ένα μόνο φάουλ στο ψηλότερο κορίτσι. Αυτό μπέρδεψε τη σταρ της ομάδας του Mediapolis και ήταν το σημείο που έκρινε τον αγώνα, αλλά συνέβη μόνο μία φορά. Όλες αυτές οι από πρώτο χέρι περιγραφές που είχα ακούσει ήταν ανακριβείς, τροφοδοτημένες από τα συναισθήματα (χαρά ή αγωνία) μιας σημαντικής στιγμής στη ζωή τους και σχηματίστηκαν από ένα μύθο που μεγάλωσε μέσα από το παιχνίδι.

Ο μύθος -και η ευκαιρία να τον τιμήσω ξεσκεπάζοντάς τον– μου έδωσε ένα αφηγηματικό νόημα για το άρθρο μου αλλά επίσης μου έδωσε κι ένα μάθημα όσον αφορά στο ζήτημα της επιβεβαίωσης και της διασταύρωσης των πηγών: Μην εμπιστεύεσαι ακόμα και τους πιο τίμιους αυτόπτες μάρτυρες. Αναζήτησε τα τεκμήρια.

Οι μύθοι είναι καλοί, ενίοτε και ευχάριστοι, για τους αθλητές και τους φαν, αναβιώνοντας τις ένδοξες μέρες μιας θρυλικής αθλητικής ομάδας. Αλλά οι δημοσιογράφοι, οι ακτιβιστές ή όσοι δουλεύουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να διαχειρίζονται την αλήθεια και να είναι προσηλωμένοι στην εύρεση και μετάδοσή της, ειδικά σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Είτε συγκεντρώνουμε την ιστορία μιας φυσικής καταστροφής, μια έκτακτη είδηση ή ένα κομμάτι από μια λαϊκή παράδοση, οι αφηγητές πρέπει να θυμούνται ότι ακούμε ένα προϊόν μιας ελαττωματικής ανάμνησης ή περιορισμένης οπτικής γωνίας. Εάν το να λέμε την αλήθεια αποτελεί τον στόχο μας, η επιβεβαίωση πρέπει να είναι το κριτήριό μας.

Χρειάζεται να κοιτάμε και να ακούμε με ειλικρίνεια τις ιστορίες των πηγών μας, έχοντας το νου μας σε ευκαιρίες για επιβεβαίωση. Έχει η πηγή κάποιο (παλιό ή νέο) βίντεο, κάποια φωτογραφία, κάποιο γράμμα ή κάποιο έγγραφο που μπορούν να προσφέρουν κάποια επιβεβαίωση, κάποια λεπτομέρεια ή ίσως να διορθώσουν μια θολή ανάμνηση; Και όταν προμηθευόμαστε αυτό το υλικό, ειδικά σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ,οπότε ο χρόνος είναι περιορισμένος, χρειάζεται να το ερευνούμε και να εφαρμόζουμε τις βασικές αρχές της επιβεβαίωσης.

Ανεξάρτητα από τη στιγμή και τον ρόλο σου σε αυτή, οι αρχές της επιβεβαίωσης είναι διαχρονικές και μπορούν να εφαρμοστούν σε κάθε κατάσταση, είτε αυτό αφορά έκτακτες ειδήσεις, μια φυσική καταστροφή είτε την εκ νέου αφήγηση μιας αναληθούς ιστορίας που διαδραματίστηκε 25 χρόνια πριν.

Η ουσία της επιβεβαίωσης

Ένα από τα πιο αγαπημένα στερεότυπα στο δημοσιογραφικό επάγγελμα, που πηγάζει από έμπειρους συντάκτες οι οποίοι αδίστακτα κόβουν άλλα στερεότυπα από τις ιστορίες, είναι το: «Εάν η μητέρα σου λέει πως σε αγαπάει, έλεγξέ το.»

Αλλά το συγκεκριμένο στερεότυπο δεν λέει στον δημοσιογράφο ή τον επαγγελματία ανθρωπιστή πώς να το ελέγξει. Η επιβεβαίωση είναι η ουσία της δημοσιογραφίας, αλλά επίσης απεικονίζει τη δυσκολία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και την ανάγκη για υψηλά κριτήρια: Ο δρόμος της επιβεβαίωσης μπορεί να διαφέρει σε κάθε ξεχωριστό γεγονός.

Άρα το εγχειρίδιο αυτό δεν θα προσφέρει σε δημοσιογράφους, ανθρώπους που δουλεύουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλους που ανταποκρίνονται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης κάτι σαν απλά βήματα που αφορούν σε όλες τις περιπτώσεις για τη διαδικασία της επιβεβαίωσης, αλλά στρατηγικές που αφορούν στον έλεγχο –σε όποια περίπτωση και να αφορά αυτός και οποιοδήποτε κι αν είναι το κίνητρο και ο ρόλος σου.

Το ερώτημα στην «καρδιά» της επιβεβαίωσης είναι: «Πώς το ξέρεις αυτό;»

Οι ρεπόρτερ χρειάζεται να κάνουν αυτή την ερώτηση στις πηγές τους• Οι συντάκτες χρειάζεται να το ρωτήσουν στους ρεπόρτερ. Οι ρεπόρτερ, οι συντάκτες, οι παραγωγοί και όσοι δουλεύουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα χρειάζεται να κάνουν την ερώτηση στο τρίτο πρόσωπο όσον αφορά στις πηγές που δεν μπορούν να ρωτήσουν απευθείας: Πώς το ξέρουν αυτό;

Η υπεύθυνη της αίθουσας σύνταξης Rosalie Stemer προσθέτει μια δεύτερη ερώτηση που απεικονίζει την πολυεπίπεδη διαδικασία μιας επιβεβαίωσης αλλά και την ηθική της εμμονής και της ευρηματικότητας που απαιτεί η επιβεβαίωση: Πώς αλλιώς το γνωρίζεις αυτό;

Εφόσον εμείς αμφισβητούμε τις πηγές και το υλικό και εφόσον οι συνάδελφοι αμφισβητούν εμάς, χρειάζεται να ψάχνουμε πολλαπλές πηγές επιβεβαίωσης, πολλαπλά «μονοπάτια» προς την αλήθεια (ή να βρίσκουμε «τρύπες» στα δεδομένα ή στην ιστορία, προτού δράσουμε σε αυτή).

Η επιβεβαίωση κάνει χρήση της ένωσης τριών παραγόντων:

1. Η επινοητικότητα, η επιμονή, ο σκεπτικισμός και η δεξιότητα ενός ατόμου
2. Η γνώση των πηγών, η αξιοπιστία, η εντιμότητα καθώς επίσης ο αριθμός, η ποικιλία και η αξιοπιστία των πηγών που μπορείτε να βρείτε και να πείσετε για να μιλήσουν
3. Η τεκμηρίωση

Η τεχνολογία έχει αλλάξει το πώς εφαρμόζουμε όλους αυτούς τους τρεις παράγοντες: Εξαιτίας της κάλυψης των ειδήσεων 24 ώρες την ημέρα -7 ημέρες την εβδομάδα σε συνδυασμό με την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες, υπάρχει απαίτηση από εμάς να συγκεντρώνουμε και να μεταδίδουμε τα γεγονότα όπως εξελίσσονται, παίρνοντας γρήγορες αποφάσεις σχετικά με το εάν οι πληροφορίες έχουν εξακριβωθεί επαρκώς• Τα ψηφιακά εργαλεία μας δίνουν νέους τρόπους να βρίσκουμε και να φθάνουμε σε πηγές• βάσεις δεδομένων και κινητά τηλέφωνα με κάμερες που είναι πανταχού παρόντα μας δίνουν πολύ μεγάλες ποσότητες τεκμηρίων για να ψάξουμε και να αξιολογήσουμε. Μια επιτυχημένη επιβεβαίωση είναι το αποτέλεσμα μιας αποτελεσματικής χρήσης της τεχνολογίας, όπως επίσης εξαρτάται και από την αφοσίωση σε διαχρονικά κριτήρια που σχετίζονται με την ακρίβεια.

Η ανάγκη για επιβεβαίωση ξεκινάει από το απλό γεγονός πως πολλές από τις πηγές μας είναι λάθος. Μπορεί να ψεύδονται κακοπροαίρετα ή ακόμα και αθώα, μεταφέροντας λανθασμένες πληροφορίες. Μπορεί να έχουν λανθασμένες αναμνήσεις, έλλειψη του γενικότερου πλαισίου ή έλλειψη κατανόησης. Μπορεί να είναι σε κίνδυνο και να αδυνατούν να μεταφέρουν όσα γνωρίζουν ή να είναι ανήμπορες να δουν τη συνολική εικόνα των γεγονότων, όπως αυτά εκτυλίσσονται.

Η δουλειά μας δεν έχει να κάνει με το να «παπαγαλίζουμε» τις πηγές μας και το υλικό που αυτές παρέχουν, αλλά να τις αμφισβητούμε, να περνάμε ό,τι παρέχουν από ένα είδος τριγωνομέτρησης με άλλες αξιόπιστες πηγές και να επιβεβαιώνουμε τι είναι αλήθεια, ξεσκαρτάροντας από τη δουλειά που έχουμε κάνει (προτού δημοσιεύσουμε, χαρτογραφήσουμε ή μεταδώσουμε) τι είναι ψεύτικο ή όχι επαρκώς επιβεβαιωμένο.

Κάθε μία από τις πολλές διαδρομές για επιβεβαίωση που είναι πιθανόν να διαλέξουμε, έχει τα ελαττώματά της: Σε πολλές περιπτώσεις και ειδικά σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, μας παρουσιάζεται όλο και περισσότερο μια αφθονία από επίσημες πηγές και μπορούμε να βρούμε πηγές από πρώτο χέρι, τους ανθρώπους που στην πραγματικότητα είδαν –ή και ακόμη συμμετείχαν- στα γεγονότα που είναι υπό συζήτηση. Αλλά οι περιγραφές αυτές μπορεί να μην είναι οι κατάλληλες.

Ο κυβερνήτης της West Virginia Joe Manchin ανέφερε στους ρεπόρτερ το 2006 πως 12 από τους 13 μεταλλωρύχους που ήταν παγιδευμένοι υπόγεια είχαν διασωθεί απο το ορυχείο Sago. Ποιος ρεπόρτερ δεν θα χρησιμοποιούσε αυτή την ιστορία;

Αλλά ο κυβερνήτης έκανε λάθος. 12 από τους μεταλλωρύχους πέθαναν• Μόνο ένας διασώθηκε. Ο κυβερνήτης βασίστηκε σε περιγραφές «από δεύτερο και τρίτο χέρι» και δεν αμφισβητήθηκε για το πώς γνωρίζει ότι οι μεταλλωρύχοι ήταν ζωντανοί. Κατά τα φαινόμενα, χρειάζεται να αμφισβητούμε και τις έγκυρες πηγές με τον ίδιο δραστήριο τρόπο όπως κάνουμε με κάθε πηγή.

Νέα εργαλεία

Η τεκμηρίωση έχει αλλάξει με την τεχνολογία. Το βίντεο που με βοήθησε να ξεσκεπάσω τον μύθο το 1996 δεν θα ήταν διαθέσιμο από κάποιο από τα μέλη της ομάδας εάν είχα προσπαθήσει να κάνω αυτή την ιστορία 15 χρόνια νωρίτερα (αν και θα μπορούσα ακόμη να το έχω παρακολουθήσει, πηγαίνοντας στα αρχεία του τηλεοπτικού σταθμού). Και στα επόμενα χρόνια από τότε που χρησιμοποίησα εκείνο το βίντεο για επιβεβαίωση, η διαθεσιμότητα των κινητών τηλεφώνων και των καμερών ασφαλείας έχει αυξήσει την ποσότητα και τη σημασία της τεκμηρίωσης με βίντεο. Αλλά η ευκολία στην επεξεργασία του ψηφιακού βίντεο αυξάνει τη σημασία του σκεπτικισμού. Και φυσικά, κάθε βίντεο καταγράφει μόνο ένα μέρος της ιστορίας.

Η τεχνολογία έχει επίσης αλλάξει το πώς βρίσκουμε και διαχειριζόμαστε τις πηγές και τις πληροφορίες. Καθώς οι συμμετέχοντες και αυτόπτες μάρτυρες στα ειδησεογραφικά γεγονότα μοιράζονται τις διηγήσεις τους με λέξεις, φωτογραφίες και βίντεο στα κοινωνικά μέσα και στα ιστολόγια, οι δημοσιογράφοι μπορούν πιο εύκολα να βρουν και να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους που είδαν τις ειδήσεις πώς εξελίχτηκαν, χρησιμοποιώντας τόσο τα ψηφιακά εργαλεία αναζήτησης και άλλες τεχνολογίες όσο και μέσω crowdsourcing.

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πιο αποτελεσματικά τα νέα εργαλεία, εφαρμόζοντάς τα με εκείνες τις κλασικές ερωτήσεις: Πώς το γνωρίζουν αυτό; Πώς αλλιώς το γνωρίζουν αυτό;

Εκείνο το παλιό στερεότυπο για τον έλεγχο της αγάπης της μαμάς; Επιβεβαίωσα την πηγή (το παλιό ειδησεογραφικό πρακτορείο στο Σικάγο) με πολλές διαδικτυακές πηγές: την Chicago Tribune, AJR και τους The New York Times. Ακόμα κι εκεί, ωστόσο, ο μύθος περιπλέκει την επιβεβαίωση. Ένα άρθρο του 1999 στην Baltimore Sun από τον Michael Pakenham ανέφερε πως ο μύθος αποδίδει την επίπληξη στον μακροχρόνιο, βραδινό συντάκτη του Chicago City News Bureau, Arnold Dornfeld (όπως κάνουν τρία από τα άρθρα που συνδέονται με τα παραπάνω), αλλά «ο Dornie ανέφερε πως ήταν ένας άλλος μακροχρόνιος συντάκτης εκεί, ο Ed Eulenberg, που στην πραγματικότητα το είπε πρώτα.»

Η μητέρα σου πιθανώς σε αγαπάει, όπως λέει η ίδια. Μπορείς να το επιβεβαιώσεις αυτό παίρνοντας συνέντευξη από τους φίλους και την οικογένειά της, φέρνοντας στην επιφάνεια φωτογραφίες και βίντεο στα οποία δείχνει και εκφράζει την αγάπη της. Βρες κάποια γράμματα ή ανανεώσεις στο Facebook όπου εκφράζει την τρυφερότητά της. Κατάγραψε τα δώρα και τις πράξεις που φανερώνουν την αγάπη της. Έπειτα κάνε το ίδιο πράγμα με κάθε άρθρο, κάθε γεγονός και κάθε προτζεκτ.

• < Previous
• Next : Μελέτη Περίπτωσης 2.1: Χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως ένα δέκτη επικοινωνιών της αστυνομίας